MAKALELER / BESİNLER VE BESİN ÇEŞİTLERİ
BESİN MADDELERİ
Canlılar tarafından tüketilen besin maddeleri değişik şekillerde gruplandırılabilir.
A. GÖREVİNE GÖRE BESİNLER
1. Enerji Verici Besinler Bunlar, karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir. Açlık anında tüketim sırasına göre; Karbonhidratlar ® Yağlar ® Proteinler olarak sıralanır. Solunum kolaylığı sırasına göre; Karbonhidratlar ® Proteinler ® Yağlar olarak sıralanır. Sağladıkları enerji miktarına göre; Yağlar ® Proteinler ® Karbonhidratlar olarak sıralanır. 2. Yapıcı ve Onarıcı Besinler Canlının yıpranan kısımlarının tamirinde ve yeni hücre yapımında kullanılırlar. Bunlar; proteinler, yağlar, karbonhidratlar, madensel maddeler ve su’dur. 3. Düzenleyici Besinler Düzenleyici besin maddeleri, hücredeki metabolik olayların düzenlenmesinde rol oynar. Bunlar, proteinler, madensel maddeler, vitaminler ve sudur.
B. YAPILARINA GÖRE BESİNLER
Organik besin maddeleri; proteinler, yağlar, karbonhidratlar ve vitaminlerdir. İnorganik besin maddeleri; su ve madensel maddelerdir. 1. Karbonhidratlar Karbonhidratlar, adından da anlaşılacağı gibi karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarından meydana gelmiştir. Karbonhidratlar bütün canlı hücrelerde bulunur ve en önemli enerji kaynağıdır. Genel formülleri (CnH2nOn) dir. Karbonhidratlar yapısındaki şeker sayısına göre değişik gruplara ayrılabilirler.
a. Monosakkaritler: Sindirime uğramadan direkt olarak kana geçerler. Altı karbonlulara (heksozlar) glikoz (üzüm şekeri), fruktoz (meyva şekeri) ve galaktoz (süt şekeri), beş karbonlulara (pentozlar) ise riboz ve deoksiriboz örnek verilebilir. Disakkaritin Adı Oluşan Monosakkaritler Kaynağı Sükroz +H2O Glikoz + Fruktoz Bitki Maltoz + H2O Glikoz + Glikoz Bitki Laktoz + H2O Glikoz + Galaktoz İnsan ve memeli hayvan sütü Tablo : Disakkaritlerin Sentezi ve Özellikleri
b. Disakkaritler: İki monosakkaritin birbirleriyle glikozit bağı kurarak meydana getirdiği karbonhidratlardır. Bu birleşme sırasında su açığa çıktığı için olaya dehidrasyon sentezi de denir. Disakkaritler ancak sindirilerek hücre zarından difüzyonla geçebilir.
c. Polisakkaritler: Çok sayıda glikozun dehidrasyon sentezi sonucu, glikozit bağları kurarak birleşmesiyle oluşur.Bir polisakkaritin yapısında kaç tane monosakkarit kullanılmışsa, reaksiyon sonucu bunun bir eksiği kadar su açığa çıkar. Yani n – molekül su açığa çıkar. Burada n, glikoz sayısıdır. Polisakkaritler hidroliz edildiklerinde monosakkaritlere indirgenirler. Polisakkaritleri dört grupta toplayabiliriz. Depo Polisakkaritler Nişasta : Bitkilerde karbonhidratların depo şeklidir. Suda çözünmez.
Glikojen : İnsanlarda ve hayvanlarda karbonhidratların depo şeklidir. Suda kısmen çözünür. Yapısal Polisakkaritler Selüloz : Bitki hücrelerinde hücre çeperinin yapısına katılır. Suda çözünmez.
Kitin : Eklem bacaklılar grubundaki hayvanların dış iskeletine ve birçok mantarın çeper yapısına katılır. Her dört polisakkarit de glikozun polimeri olduğu halde fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. Çünkü, glikozların bağlanma biçimleri farklıdır. 2. Proteinler Yapısında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve bazılarında bunlara ek olarak kükürt (S) ve fosfor (P) da bulunabilir. Protein moleküllerinin yapısında en fazla 20 çeşit amino asit bulunabilir. Her bir amino asitte amino grubuyla (NH2) karboksil (COOH) grubu aynıdır. Amino asitlerde radikal grup (R) farklıdır.
Proteinler sentezlenirken amino asitler birbirlerine peptid bağlarıyla bağlanırlar. Her peptid bağına karşılık bir molekül su açığa çıkar. n tane amino asit kullanılırsa n–1 su molekülü açığa çıkar. Peptid bağı sayısı = su sayısı 3. Yağlar (Lipidler) Yağlardan fosfolipidler, hücre zarının yapısına katılır. Steroidler zarların yapısınakatıldığı gibi metabolizmayı düzenlemede de görev yaparlar. Steroidler bazı vitamin ve hormonların sentezinde kullanılır. Hayvansal yağlar genellikle doymuş olup, katıdır. Bitkisel yağlar ise genellikle sıvı olup, doymamıştır.
SOLVER KİMYA