MAKALELER / DOMATES BİTKİ KORUMA,,DOMATES BESLEME..DOMATES GÜBRELEME..

Türkiye'de yapılan domates üretimi 6.150.000 ton civarındadır.

Ülkemiz domates üretimi iki gayeye yönelik yapılmaktadır.

·     Sofralık olarak taze tüketime

·     Salçalık olarak sanayi tüketimine

Sofralık domates üretiminin iki kaynağı vardır.Açık tarla üretimi ve sera üretimi .

Toplam sofralık domates üretiminin %25'nin serada üretildiği tahmin edilmektedir.

Domatesin toprak üstü yeşil aksamı,büyüme şekline göre iki kategoride özetlenir.

a) Bodur ve yarı bodur çeşitler(detrminante)

b) Serbest büyüyen çeşitler(indeterminante)

Bodur çeşitlerde bitkiler 3-5 meyve dölü (salkım)bağlandıktan sonra büyüme durur.

Serbest büyüyen tiplerde iklim şartlarına bağlı olarak meyve dölü (salkım)sayısı değişkendir.Örneğin,Avrupa sera şartlarında teknolojinin tüm imkanları kullanılarak 18-20 döl ve hatta üzerinde meyve hasat yapılırken,ülkemiz sera şartlarında genellikle 7-8 dölden hasat yapılmaktadır.

Bodur tipler genellikle açık saha yetiştiriciliğinde sofralık veya salçalık olarak üretilmektedir.Serbest büyüyen tipler ise açık veya sera şartlarında sırığa bağlanarak yetiştirilmektedir.Bu nedenle bu tiplere sırık domatesi de denilmektedir.

Kısaca döl adı verilen çiçek salkımlarında çeşide,iklim şartlarına,yetiştirme tekniğine bağlı olarak 2-60 arasında çiçek bulunur.Bir çiçeğin döllenip, meyveciğin teşekkülünden itibaren hasat olgunluğuna kadar geçen süre 7-9 haftadır.

Bir çiçek salkımında optimum koşullarda bile bitkinin besleyebileceği meyve sayısı 5-7'dir.Bu rakamın üzerindeki çiçeklerden oluşan meyvelerin standart büyüklüğe ulaşmaları beklenemez.Bu nedenle,ilk teşekkül eden 5-7 meyvenin muhafaza edilip,geride kalanların gözden çıkarılması(kesilmesi)akıllıca bir hareket olur.

FİDE DÖNEMİ VE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Klasik metod ile fide yetiştiriciliğinde fidelerin kotiledon yaprakları yere paralel duruma gelince şaşırtılmaları yapılır.Şaşırtmadan önce,fidelik ve şaşırtmanın yapılacağı harç dolu torbalar sulanmış olmalıdır.Şaşırtma esnasında fideler,kotiledon yaprağından tutularak çıkartılmalı ve aynı şekilde torbalara yerleştirilmelidir.

Şaşırtması yapılan fideler,nihai yetiştirme yerlerine(sera veya tarla)dikilinceye kadar uygun iklim ve nem koşulları muhafaza edilmeli,fideler büyüdükçe torbalar aralanmalı periyodik aralıklarla sulama ve bakımları yapılmalıdır.Hastalık problemlerine karşı dikkatli olunmalı ve 8-10 günde bir koruyucu ilaçlama ihmal edilmemelidir.

Fide Döneminde Beslenme Bozuklukları

Fide döneminde en çok dikkat edilmesi gereken konulardan birisi,fidelerin sağlıklı şekilde gelişip gelişmediklerini gözlemlemektir.Sera veya tarlaya sağlıksız fide götürmek ve dikmek, başarısızlığın en tehlikeli adımıdır.

Fide döneminde görülmesi muhtemel beslenme bozukluklarına ait belirtiler ve nedenleri tabloda 1 verilmiştir.

Tablo 1. Fide dön

Fidelerin tetkikinde sözü edilen arazlardan birisinin bir veya iki fidede görülmesi halinde tüm fidelikte tedbir alınmalıdır.Amaca uygun yaprak gübresi ile 5-6 gün ara ile 2-3 uygulama yapmak gerekir.

B- Fidelerin Yetiştirme Ortamına Dikilmeleri

Fidelerin nihai beslenme ve ürün verme yeri olan seraya veya açık alana dikimi esnasında dikkat edilecek başlıca kurallar şöyle sıralanabilir.

Günümüz dikimlerinde;

·     Sera şartlarında dekara 2800-3000 adet fide dikilmektedir.

·     Açık alana sofralık çeşitlerde bu rakam ortalama dekara 1500'dür.

·     Salçalık domates yetiştiriciliğinde ise dekara 3500 fide dikilmektedir.

·     Fidelerin dikimleri güney-kuzey istikametinde yapılmalı ve mutlaka can suyu verilmelidir.

·     Dikim işlerinden sonra, yetiştirme mevsiminin sıcaklık şartlarına göre 1-3 gün

İçinde fideler sulanmalı ve tava gelince hafif bir çapa yapılmalıdır.

Bu andan itibaren fideler yeni bir ortama girmiş ve bitki dönemine ilk adımlarını atmışlardır.İlk çapadan sonra geniş aralara su verilerek tava gelince çapalanır.

GÜBRELEME PROGRAMI VE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Her çeşit bitkinin gübreleme programı,yetiştirilecek olan bitkinin gıda talebine göre değişir.Domates yetiştiriciliğinde aşağıdaki bilgilere uyulmalıdır.

- İlk çiçekte meyveler teşekkül edip büyümeye başlayıncaya kadar domatesin azot(N) talebi düşüktür.Bu döneme kadar geçecek süre içindeki azot ihtiyacı (1) ise, bu dönemden sonraki ihtiyacı (3) ve meyvenin hakim döneminde (4)'dür.

- Eğer bu kurala dikkat edilmez ve meyve tutumundan önce cömertçe azot uygulaması yapılırsa, çok gelişmiş bitki yapısına mukabil meyve tutumu azalır, döller arası mesafe uzar.

- Domateste kaliteyi en çok etkileyen element potasyum olup,azot/potas dengesi en az 1/1,5 düzeyinde kurulmalı,gerektiğinde ½ düzeyine çıkarılmalıdır.

- Açık tarla şartlarında domates yetiştiriciliğinde (sofralık) programlanmış olan azot'un %30'u, fosfor ve potasyumun tamamı taban gübresi olarak uygulanır.geri kalan azot,ilk meyvelerin teşekkülünden itibaren 2-3 taksitle verilir.

-Makro elementler dışında, bitki gelişmesinde önemli rolleri olan minör ve mikro elementler de vardır.Bu elementlerden özellikle Magnezyum (Mg),Çinko (Zn), Manganez (Mn) ve Demir (Fe) domateste eksiklikleri görülen elementlerdir.Bu elementlerin eksiklikleri bitkiler üzerinde gözle görülür belirtiler verdikten sonra tedavi güçleşmektedir.Bu nedenle ekilecek tarlanın toprak analizi veya gerekiyor ise yaprak analizi zamanında yapılmalı ve ona göre bir gübreleme periyodu uygulanmalıdır.

Domateste görülen muhtemel beslenme bozuklukları belirtileri ve nedenleri tablo2 de verilmiştir.

Tablo 2 Domateste görülen beslenme bozuklukları

SULAMA

Domates kök yapısı itibarı ile su'dan ençok istifade eden sebze kültürlerinin başında gelir.Domateste,fide dikimini takiben çapa sulamalarından sonra ikinci döl çiçek salkımı oluşuncaya kadar,bitkide solgunluk ve büyüme noktasında incelme görülmedikçe ana sulama programına başlanmamalıdır.

Fertigasyon

Gübrelemenin, sulama sistemleriyle uygulanmasında domates yönünden dikkat edilecek en önemli konu azot yoğunluğudur.Her bir ton su ile uygulanacak azot dozu 100-200 gram (saf madde)arasında olmalıdır.Normal şartlarda her 1 ton su ile uygulanacak maddeler toplamı 300 gram civarında hesaplanırken azot/potas oranı başlangıçta 1/1 olarak tutulmalı meyve oluşumundan itibaren bu oran tercihen potasın lehine artırılmalıdır.

Fertigasyon uygulamalarında rasgele seçilmiş gübreler değil,hesabı yapılarak seçilmiş gübreler kullanılmalı veya yapılacak bilinçli karışımlarla izah edilen denge sağlanmalıdır.

Elektriksel İletkenlik (EC)

Fertigasyon uygulamalarından önce, bitkilerin uygulanacak gübrelerden yararlanıp yararlanamayacaklarının en önemli göstergesi,toprağın EC değeri olacaktır.Sonuç olarak bir tuzluluk ifadesi olan EC değeri 2'nin üzerinde ise gübre uygulamasının ertelenmesi gerekir.

Domateste 4 EC değeri %10 ve 6 EC değeri %25 ürün azalmasına sebep olmaktadır.

Bütün bu kriterler göz önüne alınarak toprak çeşitlerine göre bazı örnekler aşağıda verilmiştir.

KUMLU TOPRAK

İLİ :Edirne

İLÇESİ :Keşan

KÖYÜ :Keşan merkez

EKİLECEK ÜRÜN :Domates

SERALAR İÇİN;

1. 40-100 kg/dak Delta Humus (toprak hazırlığında )

2. 10 kg/dak Delta Leoçin (toprak hazırlığında)

3. 10 kg/dak Delta Humufer (toprak hazırlığında)

4. 250 kg/dak tarım kireci (ekimden 20 gün önce toprağa serpilmeli,toprak pullukla sürülmemelidir)

5. 65 kg/dak DAP (taban gübresi)

6. 67 kg/dak Potasyum sülfat (taban gübresi)

7. 18 kg/dak Amonyum nitrat(üst gübresi,fide dikiminden fındıklanma dönemine kadar)

8. 25 kg/dak Potasyum nitrat(üst gübresi,fide dikiminden fındıklanma dönemine kadar)

9. 300 ml/dak Delta NP (şaşırtmadan sonra 15'er gün ara ile 3 kez)

10. 50 kg/dak Amonyum nitrat(üst gübresi,fındıklanma döneminde)

11. 70 kg/dak Potasyum nitrat(üst gübresi,fındıklanma döneminde)

12. 400 ml/dak Delta K-50 (fındıklanma döneminden itibaren15'er gün ara ile 3 defa)

13. 400 ml/dak Delta Azot 30 (fındıklanma döneminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

14. 90 kg/dak Amonyum nitrat(üst gübresi,ilk hasaddan hemen sonra)

15. 150 kg/dak Potasyum nitrat(üst gübresi,ilk hasaddan hemen sora)

16. 300 ml/dak Delta Kalsiyum (fındıklanma döneminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

17. 1 lt//dak Delta Humate veya 30-40 gr/dak Delta K-Humate(ilk sulama ile birlikte sezon boyuca ayda bir sulama suyu ile verilmelidir.)

18. 3 gr/fide Delta Süper kök (fidelerin şaşırtılması esnasında daha güçlü bir kök yapısı oluşturmak için bitki kök bölgesine verilmelidir.)

19. 4 ton/dak yanmış çiftlik gübresi (toprak hazırlığından önce)

AÇIK TARLA KOŞULLARINDA

·     20-40 kg/dak Delta Humus (toprak hazırlığında)

·     10 kg/dak Delta Leoçin (toprak hazırlığında )

·     10 kg/dak Delta Humufer(toprak hazırlığında)

·     40 kg/dak DAP (taban gübresi)

·     250 kg/dak tarım kireci (ekim yapmadan 20 gün önce toprağa atılmalı ve tarla sürülmemelidir.

·     35 kg/dek Potasyum sülfat kg/dak (taban gübresi)

·     12 kg/dak Amonyum nitrat(üst gübresi,fide dikiminden fındıklanma dönemine kadar)

·     300 ml/dak Delta NP (fide dikiminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

·     25 kg/dak Amonyum sülfat (üst gübresi,fındıklanma döneminde)

·     400 ml/dak Delta K-50 (fındıklanma döneminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

·     300 ml/dak Delta Kalsiyum (fındıklanma döneminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

·     400 ml/dak Delta Azot 30 (fındıklanma döneminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

·     60 kg/dak Amonyum nitrat(ilk hasaddan hemen sonra)

·     1 lt/dak Delta Humate veya 30-40 gr/dak Delta K-Humate (ilk sulama ile başlayıp sezon boyunca ayda 1 kez sulama suyu ile birlikte uygulanmalıdır.)

·     3 gr/fide Delta Süper kök (fidelerin şaşırtılması esnasında daha güçlü bir kök yapısı oluşturmak için bitki kök bölgesine uygulanmalıdır)

·     4 ton/dak yanmış çiftlik gübresi(toprak hazırlığından önce)

TINLI TOPRAK

İLİ:Antalya
İLÇE:Gazipaşa
ADI: Özyüksel tarım

YETİŞTİRİLECEK ÜRÜN :Domates

SERALAR İÇİN

·     100 kg/dak Delta Humus (toprak hazırlığında)

·     10 kg/dak Delta Leoçin (toprak hazırlığında)

·     4 ton/dak yanmış çiftlik gübresi (toprak hazırlığından önce)

·     30 kg/dak Amonyum nitrat (taban gübresi)

·     40 kg/dak Potasyum sülfat (taban gübresi)

·     20 kg/dak Amonyum nitrat(üst gübre fide dikiminden fındıklanma dönemine kadar)

·     12 kg/dak Potasyum sülfat(üst gübre, fide dikiminden fındıklanma dönemine kadar)

·     300 ml/dak Delta NP (fide dikiminden sonra 15'er gün ara ile 3 defa)

·     400 ml/dak Delta KTS (fındıklanma döneminde başlayarak 15'er gün ara ile 3 defa)

·     400 ml/dak Delta Azot 30(fındıklanma döneminde başlayarak 15'er gün ara ile 3 defa )

·     50 kg/dak Amonyum nitrat(fındıklanma döneminde)

·     35 kg/dak Potasyum sülfat(fındıklanma döneminde)

·     12. 130 kg/dak Amonyum nitrat(ilk hasaddan sonra )

·     80 kg/dak Potasyum sülfat(ilk hasaddan sonra)

·     100 ml/dak Delta Humate veya 30-40 gr/dak Delta K-Humate (ilk sulama ile birlikte ayda 1'er kez sezon boyunca)

AÇIK TARLA KOŞULLARINDA

·     20-40 kg/dak Delta Humus (tarla hazırlığında)

·     10 kg/dak Delta Leoçin (tarla hazırlığında)

·     4 ton/dak yanmış çiftlik gübresi (ekimden önce)

·     18 kg/dak Amonyum nitrat (taban gübresi)

·     100 kg/dak Potasyum sülfat (taban gübresi)

·     300 ml/dak Delta NP (fide dikiminden sonra 15'er gün ara ile 3 defa)

·     10 kg/dak Amonyum nitrat (fide dikiminden fındıklanma dönemine kadar)

·     25 kg/dak Amonyum nitrat (fındıklanma döneminde)

·     400 ml/dak Delta KTS (fındıklanma döneminde başlayarak 15'er gün ara ile 3 defa)

·     400 ml/dak Delta Azot 30 (fındıklanma döneminden itibaren 15'er gün ara ile 3 defa)

·     60 kg/dak Amonyum nitrat(ilk hasaddan sonra)

·     1 lt/dak Delta Humate veya 30-40 gr/dak Delta K-Humate (ilk sulama suyu ile birlikte ayda 1'er kez uygulanmalıdır.)