MAKALELER / GAZLI İÇECEKLER - ALKOLSÜZ İÇECEKLER
GAZLI İÇECEKLER - ALKOLSÜZ İÇECEKLER ;
Bunaltıcı sıcakların yaşandığı şu günlerde serinlemek için tercih edilen gıdaların başında kola, gazoz, aromalı doğal mineralli içecek (aromalı maden suyu) gibi alkolsüz içecekler geliyor. Tüketicilerimiz genelde; tükettikleri içecekler alkol içermiyorsa bu ürünleri alkolsüz içecekler sınıfında değerlendirirler. Ayran, meyve suyu ve hatta süt bu ürünlere örnek olarak verilebilir. Ancak, gıdaların sınıflandırılmasında alkolsüz içecek ifadesi meşrubat tipi ürünleri kapsamaktadır. Su, maden suyu (doğal mineralli su), ayran, meyve suyu gibi içecekler alkol içermemelerine rağmen bu grubun dışındadır.
Bu sınıflamada daha çok üretim teknolojilerindeki yaklaşım benzerliği etkili olmuştur. Bir meşrubatta koruyucu katkı maddesi kullanımı yasaldır, oysa meyve suyunda sadece ekşilik vermek üzere çok kısıtlı sayıda katkı maddesi kullanılır. Bu nedenle yazımızda sadece alkolsüz içecek tanımına giren ürünler ve farkları irdelenecektir. Diğer alkol içermeyen içecek grupları ise daha sonraki yazılarımızda tüketicilerimize ulaştırılacaktır.
Birçok tüketici alkolsüz içecekleri; üreticilerin etiketleme ve pazarlama tekniklerinin de büyük etkisiyle, tam olarak içeriğinde ne olduğunu bilmeden ve çoğu zaman meyve suyu yerine koyarak içmektedir ve bu yolla yanılgıya düşmektedir. Hangi içeceği tüketip hangisini tüketmeyeceğine karar vermek tüketicinin en doğal hakkıdır. Ancak, önemli olan bu kararı verirken bilinçle hareket edebilmek ve yanlış yönlendirmeler nedeniyle tercihlerde yanılmamaktır. Meyve suyu içmek amacı ile içinde bir gram meyve içermeyen içecekler tüketmeye başladıysak, bu noktada ciddi bir bilgi ve bilinç eksikliği var demektir. Zaman zaman; kullanılan ambalaj, uygulanan reklam politikası ve ürünlerin raflara yerleştirilme şekli gibi çeşitli yollarla tüketicilerin bu tip ürünleri tam olarak tanımasına engel olunmaktadır. Yanılgıya düşmemek için tüketicilerin izlemesi gereken en doğru yol, etiket bilgilerini dikkatle incelemek ve iyi bir ‘etiket okur-yazarı’ olmaktır. Türk Gıda Kodeksinde “alkolsüz içecekler” olarak anılan ürün grubuna ilişkin olarak tüketicilerin okur-yazarlığını ilerletebilmek açısından, bu gruba giren ürünlerle ilgili bilgileri ve dikkat edilmesi gereken noktaları aktarmakta fayda görülmektedir.
İlgili yasal düzenlemede alkolsüz içecekler kapsamına giren ürünleri sıralayıp, ürün bazında tek tek özelliklerine bakmadan önce, oldukça önem taşıyan şu hususun mutlaka vurgulanması gerekir ki; enerji içecekleri içerdikleri uyarıcı maddeler nedeni ile alkolsüz içecekler arasında yer almazlar ve bu ürünlerin etiketlerinde tüketici grubuna yönelik birçok uyarı vardır. Bu uyarılar, özellikle belli hastalıklar ve hassasiyetler taşıyan tüketiciler için oldukça önem taşır ve tüm tüketiciler tarafından dikkatle okunmalıdır. Bu uyarıyı yaptıktan sonra, alkolsüz içecekler kapsamına giren ürünleri tek tek ele alalım:
Kola; su ve kendine özgü aroma maddeleri ve kafein içeren; şekerli veya şekersiz olarak üretilebilen, karbondioksit ile gazlandırılmış olan bir içecektir. Bu üründeki kafein miktarı 150 mg/L’den fazla olamaz.
Meyveli içecek; meyve suyu, meyve püresi gibi direkt meyve bileşenlerinden bir veya birkaçını içeren karışıma, su ve istenen diğer bileşenler ilave edilerek üretilen içecektir. Üretim esnasında içine istenirse şeker ilave edilebilir ve karbondioksit ile gazlandırılabilir. Gazlandırılmış olanlar tüketicilerin ağırlıkla gazoz adıyla bildikleri üründür. Meyveli gazozların ağırlıkça en az % 4’ü meyve bileşeninden oluşur. Gazsız olanlarda meyve bileşeni miktarı ağırlıkça en az % 10’dur. İsimlendirme yapılırken gazsız olanlar “meyveli içecek”, gazlı olanlar ise “meyveli gazlı içecek” veya “meyveli gazoz” olarak adlandırılır ve ayrıca “meyveli” ifadesi yerine meyvenin adı da yazılabilir. Örneğin; elmalı içecek, elmalı gazlı içecek, elmalı gazoz gibi.
Aromalı içecek; bileşiminde meyve içermez ancak meyve tadı ve kokusu veren aroma maddeleri içerir. Bu içeceklerde isimlendirme yapılırken gazsız olanlar “meyve aromalı içecek”, gazlı olanlar ise “meyve aromalı gazlı içecek” veya “meyve aromalı gazoz” olarak adlandırılır ve ayrıca “meyve” ifadesi yerine aromanın adı da yazılabilir. Örneğin; elma aromalı içecek, elma aromalı gazlı içecek, elma aromalı gazoz gibi.
Meyveli şurup; kısaca meyveli içeceğin koyu kıvamlı hali olarak tanımlanabilir. Meyveli içecek hazırlanmasında kullanılan bu ürünün, hangi oranda seyreltileceğinin ambalaj üzerinde belirtilmesi zorunludur. Verilen oranlarda seyreltildiğinde, meyveli içecek elde edilir. Aromalı şurup ise aromalı içeceğin koyu kıvamlı halidir ve aromalı içecek hazırlanmasında kullanılır. Yani meyve içermez.
Meyveli içecek tozu; meyveli içeceğin tamamen toz haline getirilmiş şeklidir. Ürün, etiketteki hazırlama talimatına uygun olarak hazırlandığında meyveli içecek elde edilir. Aromalı içecek tozu ise, meyve yerine aroma maddesi içeren ve yine aromalı içecek hazırlanmasında kullanılan toz haldeki üründür.
Geride bıraktığımız son 5-6 yıl içinde tüketimi büyük bir hızla artan diğer bir içecek grubu ise doğal mineralli su kullanılarak üretilen içeceklerdir. Her ne kadar doğal mineralli su alkolsüz içecekler grubunda değilse de, içerisine meyve bileşeni ve aroma gibi girdiler eklenerek alkolsüz içecek üretiminde kullanılmaktadır. “Doğal mineralli su” halk arasında “doğal maden suyu” veya “soda” olarak bilinen üründen başka bir şey değildir. Yıllardan beri “doğal maden suyu” diye bildiğimiz ürün Avrupa Birliği’ne uyum kapsamında isim değiştirmiş ve 2004 yılından bu yana ‘doğal mineralli su’ olarak adlandırılır olmuştur. Doğal mineralli su kullanılarak üretilen iki çeşit alkolsüz içecek bulunmaktadır.
Meyveli doğal mineralli içecek; meyve suyu, meyve püresi gibi direkt meyve bileşenlerinden bir veya birkaçını içeren karışım, doğal mineralli su ve istenen diğer bileşenler ilave edilerek üretilen içecektir. Üretim esnasında içine istenirse şeker de ilave edilebilir. Meyve yerine aroma maddesi kullanıldığında elde edilen ürün ise “aromalı doğal mineralli içecek”tir. Meyveli doğal mineralli içeceklerdeki meyve oranı, meyveli içeceklerde olduğu gibi, gazlı olanlarda ağırlıkça en az % 4, gazsız olanlarda ise ağırlıkça en az % 10’dur. Bu ürünler isimlendirilirken, meyveli içecek ve aromalı içecekteki adlandırma mantığı dikkate alınır. Örneğin; elmalı doğal mineralli içecek, elma aromalı doğal mineralli içecek gibi.
Alkolsüz içecekler ; kapsamındaki diğer bir ürün olan aromalı su; su ve aroma maddeleri ile tekniğine göre gazlı veya gazsız olarak üretilen sudur. Bu üründe doğal kaynak suyu kullanılabileceği gibi içme suyu da kullanılabilir. Ancak bu ürünlerin etiketinde "Doğal kaynak suyundan üretilmiştir" veya "İçme suyundan üretilmiştir" ifadelerinden uygun olanının yer alması zorunludur.
Tek başına tüketimi çok fazla olmayan ve genellikle alkollü içkilere katılarak içilen tonik ise; su, şeker, kinin ve/veya narincin içeren ve yine karbondioksit ile gazlandırılmış bir içecektir. Litrede 85 mg’dan fazla kinin içermeleri yasaktır.
Bahsedeceğimiz son alkolsüz içecek olan yapay soda; sulara, sodyum bikarbonat ilave edilerek hazırlanan karbondioksit ile gazlandırılmış olan bir üründür. Eğer dikkatlice incelenmezse, doğal maden suyu ile karıştırılabilir.
Bazı alkolsüz içeceklerde, üretim teknolojisi gereğince çok düşük miktarlarda etil alkol bulunabilmektedir. Ancak bu etil alkolün, 3 g/L’den fazla olmaması gerektiği yasal olarak hükme bağlanmıştır ki bu miktar alkolsüz tanımının çok altındadır. Son zamanlarda bu konuya ilişkin olarak bilimsellikten uzak tartışmalar yapılmış ve halkın yanlış bilgilenmesine neden olunmuştur.
Alkolsüz içeceklerde bulunabilecek etil alkolün temel olarak iki kaynağı vardır: Bunlardan birincisi üretimde kullanılan meyvenin kendisidir. Bilindiği üzere meyveler fermente olabilen gıdalardır ve fermentasyon sonucunda etil alkol ortaya çıkmaktadır. Ekmek, yoğurt, kefir de dahil olmak üzere tüm fermente ürünlerde çok düşük miktarlarda alkol oluşabilmektedir. Diğer taraftan şunu da belirtmek gerekir ki meyvelerin bünyesinde de doğal olarak çok düşük miktarda alkol bulunmaktadır. Alkolsüz içeceklerdeki etil alkolün ikinci kaynağı ise katkı ve aroma maddeleridir. Alkolsüz içeceklerin üretiminde kullanılan katkı ve aroma maddelerinin çözünmelerini sağlamak ve bu maddeleri taşımak amacıyla, işlem yardımcısı olarak çok düşük miktarda alkol kullanılmaktadır. Sonuç olarak, alkolsüz içecekler için belirlenmiş olan limit, bu kaynaklardan gelebilecek alkolün kontrol edilmesi için tespit edilmiş bir değerdir ve ilave alkol olarak değerlendirilmemelidir.
Görüldüğü üzere, alkolsüz içecekler grubuna giren içeceklerin her birinin kendine özgü özellikleri vardır ve buna bağlı olarak da ürün fiyatları değişiklik göstermektedir. Tüketiciler açısından önemli olan, hangi ürünü tüketeceğine karar verirken, aldığı ürünün özelliklerini bilerek tercih hakkını kullanmasıdır.
Sıcak yaz günlerinde alkolsüz içeceklerle serinlerken, bilinçli tüketici kimliğinizi yanınızda taşımanız dileğiyle…