MAKALELER / MOTORİNDE SETAN SAYISI NEDİR...ÖZELLİKLERİ..
SETAN SAYISI NEDİR?
Motorinin Setan sayısı. bu yakıtın motor içinde yanmaya ne kadar hazır olduğunun göstergesidir. Pek çok motorda yanma üç faza ayrılabilir. Bunlar;
· Ateşleme başlangıcı fazı,
· Alev yayılma fazı.
· Kontrollü yanma fazı.
Motorin püskürtüldüğü anda yanmaya başlamaz. Yakıtın püskürtüldüğü andan ilk yakıt partikülünün yanması arasında geçen süreyi ateşleme başlangıcı fazı olarak adlandırıyoruz. Bu süre içinde motorin buharlaşmaya ve sıkıştırılmış hava ile karışmaya başlar, yanabilir bir karışım oluşturur.
Ateşleme Başlangıcı Fazının Kontrolü:
Alev yayılma fazı sırasında yanma verimsizdir, kötü bir yanma oluşur. Bu nedenle olabildiğince kısa tutulmalıdır. (Ilk iki fazın uzun olması Kontrollü Yanma Fazı nın kısalmasına yol açar.) Alev yayılma fazını yaratan ve süresini etkiliyen Ateşleme Başlangıcı Fazı olduğu için, bu faz (Ateşleme Başlangıcı Fazı) mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. Motor dizaynı ile bu faz etkilenebilir ancak Ateşleme Başlangıcı Fazı nı en çok etkiliyen yakıtın yapısıdır.
Bu nedenle yakıtın ateşleme kalitesinin tarif edilmesi ve ölçülmesi gerekir. Bu işlem (kavram) Setan Sayısı ile tarif edilir.
SETAN SAYISININ BELİRLENMESİ:
Yakıtların Setan Sayısı, bilinen iki referans yakıtın çeşitli oranlarda karıştırılarak standart koşullarda yakılması ve Setan Sayısı hesaplanmak istenen yakıtla kıyaslanması ile belirlenir. (Bu test için gerekli olan standart motor ve referans yakıtlar ile uygulanacak metod ISO 5165 ve ASTM D 613 standartlarında belirtilmiştir.)
Yukarıda söz edilen referans yakıtlar birbirlerinden çok farklı özelliklere sahiptir. İlk yakıt normal setan adı verilen ve mükemmel ateşleme özellikleri olan, setan sayısı 100 kabul edilen n-setan veya nhexadecane dir. Diğeri ise Heptamethyl Nonane dir. Bu ikinci yakıt çok kötü ateşleme özelliklerine sahiptir ve kabul edilen Setan Sayısı 15 tir. Anlaşılacağı gibi ölçülecek veya üretilecek yakıtın Setan Sayısı 15 ile 100 arasında olabilir.
Test edilen yakıt ile aynı ateşleme özelliklerine sahip olan karışımın yüzdeleri, aynı test motorunda yapılan testlerle tesbit edilir ve aşağıdaki formül ile araştırılan yakıtın Setan Sayısı hesaplanır.
Setan Sayısı = n-setan yüzdesi + 0.15 x Heptamethyl Nonane yüzdesi
Setan sayısı her zaman hesaplanan değer en yakın tam sayıya yuvarlanarak verilir.
MOTOR PERFORMANSINA ETKİSİ:
Direkt püskürtmeli bir motorda, farklı yakıtlar için basınç eğrileri
Yukarıdaki şekil (şekil 12), Setan sayısının motordaki yanmayı nasıl etkilediğini grafiksel olarak açıklamaktadır. Kesiksiz çizgi yüksek Setan Sayılı, kesikli çizgi ise düşük Setan Sayılı yakıtın ateşleme eğrisidir. Düşük Setan Sayılı yakıt kullanıldığında ateşleme başlangıcı fazı boyunca, süre daha uzun olduğu için yanma odasına daha fazla yakıt girer ve yanma tamamlandığında hava sıcaklığı daha yüksektir. Ateşleme başladığında, basınç daha hızlı yükselir ve daha yüksek değerlere ulaşır.
SETAN SAYISI VE ŞOFÖR
Bir şoför için düşük Setan Sayılı yakıtın ilk belirtisi artan motor gürültüsüdür (Bilinen adı ile artan Dizel Vuruntusu). ilk çalıştırma büyük olasılıkla daha zor olacaktır. Özellikle soğuk havalarda daha da zorlaşacaktır. Diğer etkileri ise daha sarsıntılı çalışma ve artan egzos emisyonlarıdır (artan duman).
Yüksek Setan Sayılı yakıtlar kullanıldığında ise, motor ilk çalıştırması çok daha kolay olacaktır. Motor ısınma süresi düşer. Yanmamış yakıtın egzosdan atılması nedeni ile ortaya çıkan beyaz duman daha az oluşur. Eğer Setan Sayısı çok yüksek ise motor siyah duman üretecektir. Çünkü ateşleme başlangıcı fazı çok kısalacak ve ince sprey haline gelememiş yakıt alev~ püskürtülecek ve kötü verimsiz yanma oluşacaktır. Bu olay motorda (yanma odasında) kurum oluşmasına yol açacaktır.
Setan Sayısı nın artması yakıt tüketiminde azalmayı da sağlayacaktır.
SETAN SAYISINI BELİRLEMEDE (TAHMİN ETMEDE) ALTERNATİF METOD-SETAN INDEX:
Setan Sayısı ölçüm testleri uzun süre alır ve pahalıdır.
Bu nedenle dizel yakıtlarının Setan Sayısı nı belirlemek (tahmin etmek için) için farklı yöntemler geliştirilmiştir. Bu hesaplama yöntemleri dizel yakıtının bilinen karakteristik özellikleri üzerine oturtulmuştur.
Dizel yakıtın ateşleme özelliklerini belirlemede yaygın olarak kullanılan bir yöntem yakıtın yoğunluk ve
uçuculuk özelliklerinden faydalanır. Bu yöntemle elde edilen değer Hesaplanmış Setan Index olarak adlandırılır. (ISO 4264 veya ASTM D 4737 standartlarına göre.)
Burada hatırlanması gereken önemli nokta Setan Index, Setan Sayısı nın alternatif bir tarifi değildir. Daha çok Setan Sayısı nı KESTİRMEKTİR (tahmin etmektir).
Gerçeğe yakın, hassas sonuçlar elde edilebilir ancak kısıtlamaları (sınırları) vardır ve içeriğinde Setan Gelistirici katık bulunan yakıtlara uyaulanamaz.
Bazı ülkelerde Setan Index standartlarda Setan Sayısı yerine kullanılır, bazılarında ise her iki değer birden standartlarda yer alır. Böylece Setan sayısının katlklarla geliştirilme miktarı da sınırlandırılmış olur.
SOLVER KİMYA
