MAKALELER / OTOOKSİDASYON

 

Oksijen kararli bir diradikaldir ve bu yüzden seçimli bir radikalik madde*dir. Ikili bag içeren bir bilesik, allilik ya da benzilik hidrojenler veya üçüncül hid*rojenler, hava oksidasyonu için çok uygundur. Bu olaya otooksidasyon denir. Sadece birincil ve ikincil hidrojenleri olan bilesikler otooksidasyon için uygun degildir.

Hayvansal ve bitkisel kaynakli yaglarin çogu ikili bag içerir. Yaglarin otooksidasyonu sonucunda düsük molekül agirlikli ve keskin kokulu karboksilli asit*lerin karisimi olusur. Örnegin, bozulmus tereyaginin kokusu butanoik asitten ileri gelir.

Otooksidasyon (kendi kendine yükseltgenme) da önce, -OOH grubu içeren hidroperoksitler olusur. Bunlar da kolaylikla alkol, keton ve diger ürünlerin kari*simlarina dönüsürler. Çok sayida ürün olustugu için, otooksidasyon organik sentez amaçli tercih edilmez.

Otooksidasyon:

R3CH + .O – O. à R3COOH ürün karisimi
Hidroperoksit

Laboratuvarda, eter ve aldehidlerin içinde, istenmeyen safsizliklar olarak otooksidasyon ürünleri bulunur. Eterlerde, oksijene komsu olan karbon otooksi*dasyon için uygun konumdur. Eter peroksitleri, isitildiklarinda patlar. Örnegin, dietil eter, damitma ile saflastirilan, çok kullanilan bir çözücüdür. Damitma es*nasinda, damitma balonunda peroksit derisimi giderek artar ve patlamayla so*nuçlanir. Bunu önlemek için damitma isleminden önce bir indirgen ile peroksit*ler uzaklastirilmalidir.

Aldehitlerin otooksidasyon ürünü ise bir karboksilli asittir. Karboksilli asit aldehit ile ortamda olusan peroksi asidin tepkimesinden olusur.

Kümen islemi, endüstride önemli bir otooksidasyon tepkimesidir. Çünkü, bir tek baslangiç maddesinden fenol ve aseton olmak üzere iki degerli kimyasal madde elde edilmektedir.

Bu islemde, ticari adi kümen olan izopropilbenzen, havada bir hidroperoksit vermek üzere isitilir. Oksijen, etkin olan benzilik konumdan etkir. Olusan hidroperoksit sulu sülfürik asitle etkileserek ugrar ve fenol ile aseton olusur.

Otooksidasyonu kontrol etmek için kullanilan durduruculara antioksidant ya da gida endüstrisinde koruyucu madde denir. Aromatik halkaya bagli OH grubu içeren fenoller, etkili antioksidantlardir, çünkü bu bilesiklerden olusan radikaller, rezonans kararliligina sahiptir, bu nedenle diger radikallere göre etkin olamayan radikallerdir.

SOLVER KİMYA