MAKALELER / SEBZELERDE EMİCİ BÖCEKLER..İNSEKTİSİTLER..MÜCADELESİ..

 ÖZELLİKLERİ

Yaprak bitleri

Yaprakbitlerinin vücutları oval biçimde ve yumuşak olup 1.5-3 mm boyundadırlar. Antenler iplik şeklinde az veya çok uzun 3 - 6 segmentlidir. Ağız parçaları sokucu -emici yapıdadır. Yaprakbitlerinde thorax iyi gelişmiş olup, kanatlı formlarda abdomen ile birleşmiş gibidir. Abdomen belirgin olmayan 9 segmentten oluşmuştur. Abdomende bir çift silindir şeklinde mum borusu yer alır. Bunlar yağ ve mum salgılarlar. Abdomen kauda denen bir çıkıntı ile son bulur. Bunlar yaprakbitlerinin tür teşhisinde önemli rol oynarlar. Sebzelerde yaygın yaprakbiti türlerinin genel tanımları kısaca şöyledir.
Şeftali yaprakbiti ( Myzus persicae Sulzer).
Kanatsız yaz viviparları, soluk sarı veya yeşil renkli olup, sırtın ortasında ve yanlarda koyu yeşil çizgiler bulunur. Tarsi, tibia, anten, rostrum ve kornikil uçları gölgeli, kornikil oldukça uzun ve hafifçe şişkindir. Kauda sivri olup 3 çift kıl bulunur. Alın çıkıntısı ve anten tüpleri belirgindir.
Kanatlı viviparlarda baş ve thorax siyah, abdomen soluk sarı, tibia kirli sarı, uçları siyah, kornikil silindir şekilli, esmer, antenler siyah, alın çıkıntısı ve anten tüpleri belirgindir.
Bakla yaprakbiti (Aphis fabae Scop).
Kanatlı erginler, parlak siyah görünüşlü, kornikil, kauda, anal levhalar ve baş siyah renklidir.
Kanatsız viviparlar, dolgun yuvarlak vücutlu, vücut siyah yeşil görünüşlüdür. Kornikil kısa ve konik şekillidir.
Pamuk yaprakbiti (Aphis gossypii Glov.)
Kanatsız yaz viviparları, san-yeşil pembemsi renkli antenler soluk sarıdan esmer sarıya kadar değişir. Kornikil siyah, yeşil renkli olup kaidesi geniş silindir şekillidir.
Kanatlı viviparlar genel olarak yeşil renkli, abdomenin sırt kısmı ten renginde, baş ve thorax tozlu, abdomenin üzeri koyu renklerden dolayı mozaik şekilli görülür.
Lahana yaprakbiti (Brevicoryne brassicae L.)
Kanatsız yaz viviparlarının baş thorax ve abdomenin sırt kısmı kesik hatlı vücut beyaz tozlu görünümdedir. Kanatlı viviparlarda baş ve thorax siyahtır. Abdomen soluk yeşildir. Üzerinde kesik esmer renkli çizgi bulunur. Kornikil duman renkli, antenler yaklaşık olarak vücut uzunluğundadır.
Yaprak pireleri

Sarımsı yeşil veya kahverengi olan ergin yaprak piresi yaklaşık 2-3 mm uzunluğundadır. Baş ve thorax üzerinde beyazımsı lekeler bulunur. Kanatları vücut boylarını geçer. Ön kanatlar açık renkte, arka kanatlar şeffaftır. Petek gözler belirgin, antenler kıl gibi ve kısadır. Arka tibialar dikenlidir.
Genel olarak yaprak alt yüzünde bulunurlar. Yaprak pirelerinin hızlı olarak yan yan ve ileri giderek hareket edişleri karakteristiğidir. Ergin kanatlı olduğundan uçar, bitkiden bitkiye ve topraktan bitkiye geçebilir. Mecbur kalmadıkça kanatlarını kullanmaz sıçrayarak yer değiştirir.
Nimfler erginlere benzer. Daha ufak ve kanatsızdırlar. Önceleri renkleri soluk olur, her dönem biraz daha yeşilimsi bir renk alır. Bir çok türleri vardır.
Thripsler

Thripslerin bir çok türleri vardır. Sebzelerde zararlı olan en önemlileri Thr.ips tabaci L. ve Heliothrips haemorrhoidalis Bouche türleridir. Yaptıkları zarar aynıdır. Yaşayışları birbirine benzer. Hakim zararlı Tütün thripsi'dir. Ergin boyu l mm kadar uzunlukta dar, yassı vücutludur. Ovipozitör aşağı doğru kıvrıktır. Baş dörtgen şekilli olup genişliği uzunluğundan fazladır. Renkleri açık sarı veya sarımsı esmerdir. Hareketli böceklerdir. Kanatlarının etrafında kirpikler bulunur. Yumurtaları fasulye şeklinde beyazdır. Yumurtalarını yaprak dokusuna bira! dar. Erkekler kanatsız olup nadiren görülür. Nimfler ergine benzer.

 DAVRANIŞLARI

Yaşayışlarına göre ikiye ayrılırlar. Tek konukçulu türler, bunlar parthenogenetik ve eşeysel dönemlerini aynı bitki türü veya komşu bitki türlerinde tamamlar. Lahana yaprakbitinde olduğu gibi.
İki konukçulu türler, tüm dönemlerini iki ayrı konukçu veya iki ayrı grup konukçu bitkilerde geçirirler Şeftali yaprak bitinde olduğu gibi. Primer konukçuda kışı soğuk geçen yerlerde kışı yumurta halinde geçirirler. Myzus persicae şeftalide kışı yumurta halinde geçirir, havaların ısınmaya başlaması ile yumurtadan çıkan nimfler yeni sürgünlere ve taze yapraklara gider, beslenirler. Döllemesiz olarak çoğalırlar. Canlı doğururlar, kanatlı ve kanatsız olurlar. İkinci ve üçüncü döllerden meydana gelen kanatlı formlar, bulundukları pirimer konukçuyu terk edip patates, lahana gibi sekonder konukçulara giderler. Burada partenogenetik olarak canlı doğururlar. Yaz boyu çoğalırlar. Bir kısmı da başka primer konukçu bitkilere uçar orada döllemesiz olarak çoğalırlar. Kışı şiddetli geçen bölgelerde sonbaharda kanatlı erkek ve dişiler oluşur. Çiftleşirler, primer konukçuya gidip döllemeli yumurtalarını bırakırlar. Kışı ılık geçen bölgelerde lahana, ıspanak gibi sekonder konukçularda partenogenetik olarak çoğalırlar. Mecburi kışlamaya gerek duymazlar. Yaprak bitleri bölgelere ve türlere göre yılda 10-16 döl verirler.
Yaprak pireleri (Empoasca spp.)

Kışı bitki artıkları arasında yumurta, nimf ve ergin olarak geçirirler. Erginler Mayıs-Haziran aylarında sebze yapraklarında görülmeye başlar. Dişiler yumurtalarını
yaprak sapı veya kalın damarın epidermesi içine bırakırlar. Bir dişi ömrü boyunca 200 ila 300 adet yumurta, bırakır. Dişi, yumurtalarını tek tek ovipozitörü ile epidermis içine gömer. Yumurtalar, küçük ince elips şekilli beyaz renklidir. Yumurtalar gözle zor fark edilirler. Özsu emerek beslenirler. Dört gömlek değiştirdikten sonra ergin olurlar. Her gömlek değiştirmeden sonra gelişmeleri artar. Renkleri koyulaşır ve aktif hale geçerler. Nimf dönemi iklim şartlarına göre 15-20 gündür. Son gömlek değiştirmeden sonra kanatlı ergin olurlar. Yılda 3-5 döl verirler.
Thripsler

Thirpslerin yaşayışları birbirine benzer. Örnek olarak soğan thripsi çoğunlukla kışı ergin halde bitki artıkları arasında, kuytu yerlerde ve toprakta geçirir. Sıcak bölgelerde mecburi kışlama olmadan üremelerine devam ederler.
Adana ve Ege bölgesinde Şubat ayından itibaren erginler tarlalarda görülmeye başlar. Marmara bölgesinde nisan başından itibaren kışlaklarını terk edip sebze fidelerine geçerler. Yumurtalarını sebze yapraklarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle bir hafta içinde açılır. Nimf iki kere gömlek değiştirir, pupa olmak için 5 cm toprak altına girer pupa olur. Nimfler hava şartlarına göre 18-34 günde gelişmelerini tamamlayıp ergin olurlar. Dişiler bitkiye döner ve yeni döller vermek için bitki sapına yakın epidermis altına yumurtalarını bırakır. Bölgelere göre yılda 4-6 döl verirler.
Emici böcekler seralarda mevsim boyunca yaşamlarını sürdürürler.
Zarar şekli, ekonomik önemi ve yayılışı

Yaprakbitleri

Beslenme mevsiminde bitki özsuyunu emerek bitkiyi zayıflatır ve kurutur. Bitki-lerue gelişme durur, ürünün verim ve kalitesi bozulur.
Beslenmeleri sırasında salgıladıkları zehirli veya uyarıcı bileşikler ile bitkilerin gelişmesine engel olurlar. Yapraklarda kuruma, bükülme olur, köklerde anormallikler görülür.
Virüs hastalıklarını taşımak ve enfekte etmek suretiyle büyük zararlara neden olurlar. Örneğin M. persicae 50 değişik virüs?ün vektörüdür.
Yaprak bitleri salgıladıkları tatlı maddelerle bitki yüzeyini örterek özümleme ve solunuma engel oldukları gibi bu tatlı maddelerde bazı mantarlar gelişerek karaballık (Fumajin) denen bir hastalığa neden olurlar.
Yaprak pireleri ( Empoasca spp.)

Bitki özsuyunu emer. Emgi neticesinde yapraklarda beyazımsı sarımsı, daha ileri devrede kahverengi lekeler meydana gelir. Bitki zayıflar ve büyüme yavaşlar.
Emgi esnasında salgıladıkları zehirli salgılardan hücrelerde ölme ve şekil bozuklukları görülür. Yaprak kenarları dıştan içe doğru kıvrılır. Hatta tamamen kuruyabilir.
Asıl büyük zararı ise virüs taşımalarıdır. Virüs hastalığının süratle yayılmasına sebep olurlar. Örneğin; Empoasca devastans D.S. Patlıcan küçük yapraklılık mikoplazma hastalığının ( Eggplantlittle leaf), E. papayae Oman., Papaya buncky top mikoplazma hastalığının vektörüdür. Euphorbia mozaik virüsü (Bean Common Mosaic) ve Fasulye sarı mozaik virüsü (Bean Double Mozaik v.), domates tepe sarılığı virüsü (Tomato Yellow Top) gibi birçok virüsün vektörüdürler.
Thripsler

Nimf ve erginler özsuyu emerek beslenirler. Böcek yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde yaprakların üst kısmında yanıklar meydana gelir. Önce yaprak uçları tahrip edilir ve deformasyona uğrar. Zamanla yaprak solar, bükülür ve beyazımsı bir hal alır. Buna halk arasında Ak damar hastalığı denilir. Tütünde önemlidir. Kaliteyi bozar. Zarar kendini birden bire göstermeye başlar. Populasyonu fazla olan yerlerde soğan tarlaları kuraklıktan dolayı kurumuş veya porsumuş gibi bir manzara görünümündedir. Dolayısı ile soğanlar küçük kalır. Thripslerde virüs vektörüdür. Örneğin; Thrips tabaci Lind. Ayçiçeği mozaik virüsü (Sunflower mosaic V.), tütün halka leke (Tobbacoring spot), Domates lekeli solgunluk (Tomato spotted wilt) virüslerinin vektörüdür.

 KÜLTÜREL MÜCADELESİ

Hasattan sonra toprak üstünde kalan sebze ve yabanciotlar imha edilmelidir.

 TARIM İLAÇLARI İLE MÜCADELESİ

Yaprak bitleri çoğunlukla yaprak alt yüzünde yaşadıklarından yaprak alt yüzleri iyice ilaçlanmalıdır. İlaçlama sabah veya akşam üzeri rüzgarsız günde yapılmalıdır.

Sebzelerde tavsiye edilen ilaçlar en az zehirli olanlar arasından seçilmiştir. Son ilaçlama ile hasat arasında geçen gün sayısına dikkat edilmelidir. Gerektiğinde mahsûl toplanıp mücadele sonra yapılmalıdır. İlaçlamadan hasada kadar ki asgari gün geçmeden sebzeler yenilmemeli, pazara sevk edilmemelidir.
Sıvı ilaçlar için sırt atomizörü veya sırt pülverizatörü kullanılır. Sırt pülverizatörü ile bir dekara ortalama 100 1 ilaçlı su, atomizörle 25 l ilaçlı su gidebilir. Buna göre atomizörle ilaçlamada, dekara tavsiye edilen normal dozun 25 l su ile karıştırılıp bir dekara atılması gerekir. Toz ilaçlar sırt, göğüs veya el körüğü ile uygulanır.

 ZİRAİ İLAÇLAR VE İLAÇLAMA ZAMANI

İlaçlama zamanını saptama amacı ile nisan ayından itibaren tarlaya köşegenler doğrultusunda girilerek 3-5 adımda bir bitkilerin taze yaprak ve sürgünlerinden tesadüfi olarak birer yaprak koparılır. Baklagillerde 25-50, patlıcan, kabakgiller ve lahana gibi büyük yapraklı bitkilerde 20-40 adet yaprakta lupla yapılan sayımlar sonucunda; bir yaprağa düşen zararlı sayısı 10-20 adet ise mücadeleye başlamak gerekir. Bununla birlikte parazit ve predatörler gözlenerek korunmasına önem verilmelidir.