MAKALELER / SEBZELERDE YAPRAK BİTLERİ...SERA YAPRAK BİTİ..MÜCADELESİ..

ÖZELLİKLERİ

Yaprakbitlerinin vücutları oval biçimde ve yumuşak olup 1.5-3 mm boyundadırlar. Antenler iplik şeklinde türlere göre değişen uzunlukta olup 3-6 segmentlidir. Ağız parçaları sokucu-emici yapıdadır. Yaprakbitlerinde toraks iyi gelişmiş olup, kanatlı formlarda abdomen ile birleşmiş gibidir. Abdomen, belirgin olmayan 9 segmentten meydana gelir. Abdomende yağ ve mum salgılayan bir çift silindir şeklinde mum borusu vardır. Abdomen, kauda denen bir çıkıntı ile son bulur. Bu özellikler tür teşhisinde önemli rol oynarlar.

Yaprakbitlerinde kışı geçiren yumurtalardan bahar ayında fundatriksler (döllerin anası) meydana gelir. Bunlar ve bunların meydana getirdiği döller doğurarak yaz döllerini meydana getirirler. Yaprakbitleri polimorfızm gösterirler. Erginler çevre koşullarına göre kanatlı veya kanatsız olabilirler. Erginler değişik koşulların oluşması halinde (örneğin yoğunluklarının artması, havaların soğuması gibi) kanatlı bireyler meydana getirirler. Dişiler yaz boyunca çiftleşmeden canlı birey meydana getirirler. Yumurta dişinin yumurtalığında gelişir ve nimf olarak doğar. Nimfler dişiden çıkar çıkmaz beslenmeye başlar. Nimf 4 gömlek değiştirerek ergin olur.

Yaprakbitlerinin bir kısmı sonbaharda konukçu değiştirir. Burada erkek ve dişi bireyler (seksupar) meydana gelir. Bir kısmı ise konukçu değiştirmeden bulunduğu bitkide seksupar bireyleri meydana getirir. Bunlar çiftleşerek kışı geçirecek yumurtaları bırakırlar. Kışın sera koşullarında çoğalmasına devam ederek, yaşamını ve zararım sürdürür.

Yaprakbiti gelişme süresi, konukçu türü, kalitesi ve iklim koşullarına göre değişir. Yaprak biti popülâsyonu hava şartları ile çok ilgilidir. Kuraklık ve sıcaklık arttığında, popülasyon birden düşer.

Uygun koşullarda nimf dönemi bir kaç günde tamamlanır. Yaprakbitlerinin vivipar olmaları, eşeysiz üremeleri, erkek bireyin çok az meydana gelmesi nedeniyle çok kısa sürede üreyerek yoğunlukları artar.

Sebzelerde yaygın yaprakbiti türlerinin özellikleri aşağıdaki verilmiştir.

Pamuk yaprakbiti (Aphis gossypü Glov.): Zararlının erginleri koyu yeşilden siyaha kadar değişen renktedir. Vücut uzunluğu 1.5-2.2 mm'dir. Bacaklar sarıdan yeşile kadar değişir. Antenleri açık sarı renkte olup, uzunluğu vücudun ortasına kadar ulaşır ve biraz geçer. Kornikulus kalın, silindir şeklinde, kaidesi geniş olup siyah renktedir. Kauda, vücut renginde ve kornikulusun 1/3'ü veya vücudun 1/6'sı uzunluğundadır

Pamuk yaprakbiti kışı yumurta veya kanatsız dişi halinde ayva ağacı, çobançantası, ebegümeci ve pamuğun yeni sürgünlerinde geçirir. Mart ayından itibaren kanatlı formları görülmeye başlar. Zararlı yazın beslendiği konukçusunu terk etmez yani konukçu değişimi yoktur. Haziranda pamuk tarlalarına geçer. Seralarda fide dikiminden itibaren zarar yapar.

Dişiler 2-3 hafta yaşar, günde 3-10 nimf doğururlar. A. gossypü mart ayı başında konukçularında görülmeye başlar ve nisan ortasından haziran sonuna kadar zararlı olur. Temmuzda ise yoğunluğu düşer.

Bakla yaprakbiti (Aphis fabae Scop.): Kanatlı erginler, parlak siyah görünüşlü, kornikulus, kauda, anal levhalar ve baş siyah renklidir

Kanatsız vivıparlar, dolgun yuvarlak vücutlu, vücut siyah yeşil görünüşlüdür. Kornikulus kısa ve konik şekillidir

Özellikle kartopu çalısı (gilaburu) (Viburnum opulus L.) ve filbahri {Philadelphus coronarius L.) primer konukçularıdır. Çok sayıdaki otsu bitkiler de sekonder konukçularıdır. Kışı yumurta halinde primer konukçularında geçirir.

Patates yaprakbiti [Macrosîphum euphorbiae (Thomas)]: Kanatsız partenoge­netik dişiler, zeytin yeşili veya pembemsi renktedir. Antenleri vücuttan daha uzundur. Kornikulus silindir şeklinde ve kaudadan iki kat daha uzundur. Kauda oldukça uzun olup üzerinde 8-11 adet kıl bulunur. Vücut uzunluğu 2.3-2.5 mm'dir

M euphorbiae kışı döllenmiş yumurta halinde veya kanatsız ergin dişiler halinde otsu bitkiler ve seralardaki bitkilerin üzerinde geçirir. Mayıs ve haziran aylarından itibaren konukçu bitkilerde görülmeye başlar. Sonbaharda yabani veya kültür gül çeşitlerine geçer ve orada erkek ve dişi bireyler meydana gelir. Bunların çiftleşmesi sonucunda dişiler yumurtalarını güllerin tomurcuk ve gözleri üzerine bırakır.

Şeftali yaprakbiti [Myzus (Nectarosiphon) persicae (Sulz.)]: M. persicae ergin­leri 1.2-2.3 mm uzunluğunda, açık sarıdan yeşile kadar değişen renklerde olmakla birlikte pembe renklerde de görülmektedir. Kanatlı formları genellikle kanatsız formlardan daha büyük olur ve abdomenin ortasında siyah nokta bulunur. Antenleri vücuttan biraz daha kısa ve tüberkülleri belirgindir. Kornikulus yeşil, ucu koyu renkte ve orta kısmı şişkindir. Kauda komikulustan daha kısa ve açık renktedir. Vücut ovaldir

Primer ve sekonder konukçusu vardır. Seralarda ve kışı ılık geçen yerlerde vejetasyon dönemi boyunca vivipar olarak kışı geçirirler.

Lahana yaprakbiti (Brevicoryne brassicae L.): Kanatsız yaz viviparlarının baş toraks ve abdomenin sırt kısmı kesik hatlı vücut beyaz tozlu görünümdedir. Kanatlı viviparlarda baş ve toraks siyahtır. Abdomen soluk yeşildir. Üzerinde kesik koyu renkli çizgi bulunur. Kornikıl, duman renginde, antenler yaklaşık olarak vücut uzunluğundadır

Kışı soğuk geçen yerlerde yumurta halinde kışlar. Kışı ılıman geçen yerlerde ise yıl boyunca çoğalmasına devam eder.

 DAVRANIŞLARI

Ergin ve nimfler bitkilerin yaprak, sürgün ve gövdesinde koloniler halinde yaşarlar. Yaprakbitleri bitki özsuyunu emerek beslenirler. Beslendikleri yapraklarda ve taze sürgünlerde kıvrılmalara ve şekil bozukluklarına sebep olur. Yoğunluğun fazla olduğu bitkilerde duraklama görülür ve normal gelişmelerini sürdüremezler.

Bitkilerde verim azalır ve kalitesi bozulur. Bitkinin yeni gelişme döneminde zararlı yoğunluğunun fazla olması halinde bitkiler ölür.

Yaprakbitleri tarafından salgılanan tatlımsı maddenin bitkilerin üzerini kaplaması ve burada saprofit mantarların gelişmesi sonucu fumajin oluşur. Bunun sonucunda bitkide fotosentezin azalması nedeniyle ürünün kalite ve kantitesinde kayıplar meydana gelir.

Yaprakbitleri bitkide beslenirken zehirli madde salgılayarak bitkilerde deformas­yona ve kurumalara yol açar. Ayrıca virüs etmenlerini taşımaları nedeniyle de zarar verirler.

 KÜLTÜREL MÜCADELE METOTLARI

 -  Sağlıklı fideler seraya şaşırtılmalı, bunun için fidelikte bulaşmayı önlemek amacıyla havalandırma açıklıkları mutlaka tül (462 um) ile kapatılmalıdır.

 -  Bulaşık bitkiler ve yabancı otlar temizlenmelidir.

 -  Seralarda havalandırma iyi bir şekilde yapılmalıdır.
Predatörlerden, özellikle Coccinellidae, Chrysopidae ve Syrphidae familyalarına ait türler; parazitoitlerden de Aphidius türleri, biyolojik mücadele açısından çok önemlidir. Bu faydalıların korunması ve etkinliklerinin artırılması için gerekli önlemler alınmalıdır. Faydalı böceklerin korunması için faydalılara yan etkisi az olan bitki koruma ürünleri kullanılmalıdır.

 TARIMSAL İLAÇLAR İLE MÜCADELESİ

Yaprakbitleri genellikle tarla ve serada özellikle orantılı nemin yüksek olduğu yerlerde lokal olarak görülür. Mücadelede öncelikle lokal ilaçlamalar yapılmalıdır Bitkinin her tarafı ilaçla kaplanacak şekilde uygulama yapılır.

 TARIM İLAÇLARI VE İLAÇLAMA ZAMANI

ilaçlama zamanını saptama amacı ile nisan ayından itibaren tarlaya köşegenler doğrultusunda girilerek 3-5 adımda bir, bitkilerin taze yaprak ve sürgünlerinden tesadüfi olarak birer yaprak kopardır. Baklagillerde 25-50; patlıcan, kabakgiller ve lahana gibi büyük yapraklı bitkilerde 20^10 adet yaprakta lupla yapılan sayımlar sonucunda; bir yaprağa düşen zararlı sayısı 10-20 adet ise mücadeleye başlamak gerekir. Bununla birlikte parazitoit ve predatörler gözlenerek, ilaçlamalara karar vermeden önce faydalıların etkinliği dikkate alınmalıdır.

Yaprakbiti popülâsyonu hava şartlan ile çok ilgilidir. Kuraklık ve sıcaklık arttığında popülasyon aniden düşer. Bu husus ilaçlamalarda dikkate alınmalıdır.