POLİSTİREN (PS)

Polistiren çok yaygın olarak kullanılan bir plastik türüdür. Kolay işlenmesi ve uçuculuğu sayesinde kağıt, tahta ve metallerin yerini almıştır.

Kristal (genel amaçlı) polistiren şeffaf ve sağlam bir malzemedir. Söz konusu plastiğin yoğunluğu 1,06 gr/cm3 gerilme dayanımı 8000 psi, vicat yumuşama noktası 106o C, izod darbe dayanımı 0,2-0,5 ft.1b/inç, uzaması % 3, esneklik modülü 450000 psi’dir. Bu özellikler molekül ağırlığına ve kullanılan katkılara bağlı olarak değişir. Ancak genel maksatlı polistirenin UV ışığına, bazı kimyasal maddelere ve yiyeceklere karşı dayanıklılığı azdır. 106o C gibi bir düşük vicat sıcaklığı da yaygın olarak kullanımını engeller.

Darbeye dayanıklı PS’ler kütle polimerizasyon ile elde edilir. Ayrıca prosese elastomerler ilave edilir. Belli başlı iki proses vardır. Birincisi kesikli proses olup sulu bir süspansiyon içinde gerçekleştirilir. İkincisi ise devamlı bir proses olup, reaktörlerde gerçekleştirilir. Polistirene kauçuk eklenerek, darbe dayanımı daha iyi, sertliği daha az bir ürün elde edilir.

Genel amaçlı ve darbeye dayanıklı türler enjeksiyon kalıplama veya ekstruzyon metodları ile işlenirler. Enjeksiyon sıcaklığı 380-400 F arasında değişir. Ayrıca erime akışları çok değişik aralıklarda olan ve değişik sahalarda kullanılabilen PS’ler mevcuttur. Bu ürünün sertliği ve işleme kolaylığı yüksek veya alçak basınç prosesi ile köpük imalinde kullanımını kolaylaştırmaktadır. Genel amaçlı ve darbeye dayanıklı türlerden levha, profil ve boru imal edilebilmektedir. Kristal polistiren darbeye dayanıklı türle birlikte ekstrüzyonuyla, parlaklığı iyi olan levhalar elde edilir. Ayrıca polistirenin diğer maddelerle de harmanlanarak işlenmesi mümkündür.

Yeni bir uygulama sahası da ekstrüzyon;ısıl şekillendirme (termoforming) işlemidir. Bu işlemde, ekstrüzyon donanımının boyutları artmakta; vida çapı 6 inç ve L/D oranı 32:1 olan ekstruderler levha imalinde kullanılmaktadır.

Kullanım Alanları

Ekstrüzyon uygulamaları polistiren tüketiminin 1/3’nü kapsamakta   ve enjeksiyon uygulamasına kıyasla daha hızlı olarak büyümektedir. Ekstrude edilmiş profiller, ayna ve resim profillerinde ve inşaatta çok geniş tüketim sahası bulmaktadır. Et ve yumurta kutuları, ekstrude edilmiş PS levhadan ısıl şekillendirme ile elde edilir. İnce çeperli şişelerin ambalaj içinde bu ürün yaygın olarak kullanılır.

Çift yönlü oryente edilmiş filmler, ekstrüzyonun en yaygın kullanım alanıdır. Sağlamlığı ve parlaklığı, oriente edilmiş PS’nin, et tepsileri, şişe kapakları, pasta, çikolata ve şeker paketlerinde yaygın olarak kullanımını sağlar. PS’den imal edilen paneller, oda ayrıcısı, duş kapakları ve aydınlatma panelleri olarak kullanılır.

Enjeksiyon kalıplama ürünleri ise havalandırma üniteleri, buzdolabı ve dondurucu parçalarının imalinde kullanılır. Ayrıca radyo, TV, stereo kapakları imalinde de yaygınlaşmakta olan bir uygulamadır.
Alevlenmeyi önleyici katkılar içeren reçineler, bu ürünün TV kutusu imalinde kullanımını kolaylaştırır. Darbeye dayanıklı PS, ev aletleri, ayakkabı topukları, oyuncak ve kapak imalinde kullanılır.

Genel amaçlı PS ile ayrıca tıbbi cihazlar, cam kesitli kutular, taraklar, şişeler imal edilir. Köpük polistiren ise izolosyonda, inşaatta ve paketlemede yaygın olarak kullanılır

Bütadien;stiren polimerleri

Bu reçineler, stiren grubunun bir üyesi olup, parlaklıkları ve darbe dayanımları fazladır. Bu nedenlerle çeşitli kutu ve yiyecek kutuları imalinde kullanılırlar. Bu polimerler ekstrüzyon, enjeksiyon ve şişirme teknikleriyle işlenirler. Ayrıca bu reçinelerin oyuncak imalinde olduğu gibi tıp sahasında da kullanımı genişlemektedir.

İşleme Metotlarına Göre Tüketimi Polistiren (PS)

Stirenin polimerizasyonu sonucu elde edilen polistiren, PVC gibi çok çeşitli kullanım alanı bulunan bir termoplastik türüdür. Antişok, kristal ve köpük gibi üç ayrı türde üretilen polistirenin işlenmesi kolay ve ucuzdur. Bu özellikleri ile polistiren, kağıt, tahta ve metallerin yerine ikamet edilmektedir. Genel olarak aromatik ve klorlu çözücülerde çözülen polistiren; su buharı, oksijen ve azot benzeri birçok gazı kolaylıkla geçirilir.

Polistiren, film, levha yapımı, kağıt ve kumaş kaplamaları, köpüklü izolasyon levhaları yapımı, aydınlatma malzemeleri, buzdolabı-çamaşır makinesi parçaları, batarya kutuları, radyo ve televizyon kasaları; oyuncak ve ev eşyası yapımı gibi alanlarda yaygın şekilde kullanılmaktadır.

HIPS ve GPS, çok sayıdaki firmaca üretilmektedir.

HIPS’nin ana kullanım alanı TV kasası ve sırtı ile buzdolabı sırtı ve iç yüzeyi gibi ev gereçlerindedir. Buzdolabı piyasalarında HIPS, ABS ile fiyat rekabetindedir. Bu ürünlerin ana üreticisi olan profilo, büyük boy buzdolaplarının iç kısımlarını hala vitrifiye emaye ile kaplamaya devam etmektedir. Otomotiv sektöründeki kullanımına örnek olarak Tofaş Fıat için radyatör grilli üretimi gösterilebilir. Toplam polistiren pazarının % 10-15’ini ve HIPS’in de önemli bir bölümünü oluşturan kısmı paketleme kaplarının üretiminde “thermoformed” levha olarak kullanılmaktadır.

GPS, genellikle müzik ve video kaset kutularının üretiminde kullanım alanı fiyatına ve piyasa talebine bağlı olmaktadır. GPS’nin diğer kullanımları arasında buzdolabı kapları ve rafları bulunmaktadır. Ev gereçleri, müzik donanımı ve kasetlere ilişkin genel üretim durumu yükselme trendi göstermektedir.

Polistiren (PS) Üretimi

Sanayileşmiş ülkelerde ekonomik bunalımlardan olumsuz yönde etkilenen bir sektör olan polistiren, üretimi fazla hızlı artmayan bir eğilim göstermektedir. Enerji maliyetlerinin artması nedeniyle yeni PS türü olan Expanded PS (köpük tipi) izolasyon alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak iklimi ılıman olan gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde izolasyonda köpük kullanımı pek hızlı artmadığından yakın gelecekte de polistiren üretiminde artış beklenmemektedir. Bununla birlikte diğer polimerleri ile birlikte global olarak ele alındığında soğutma ve paketleme alanında talep artışı görülmektedir. Kuzey Amerika ve AT dışındaki üretici ülkeler Çin, Hindistan, Filipinler, Cezayir, Mısır, İran, Kuveyt, Libya, Meksika, Suudi Arabistan ve Peru’dur.

AT ülkeleri arasında en çok polistiren üreten ülke F. Almanya’dır. Bunu sırasıyla Fransa, enelüks, İtalya, İngiltere, İspanya ve Yunanistan izlemektedir. İspanya’nın polistiren üretiminde de gelişmiş AT üyesi ülkelerin yaklaşık yarıya yakın üretim miktarını gerçekleştirdiği dikkat çekicidir. Polistiren’in önemli polimerleri Expandable PS (EPS) ile High Impact Polistiren (HIPS)dir. Diğer polimerleri ise Acrylonitrile Butadiene Styrene Copolymers (ABS) ve Styrene Acrylanitrile Copolymer (SAN)dır.

AT’da en çok EPS üreten ülke F. Almanya ve Fransa’dır. Bunları Belelüks, İngiltere, İtalya, İspanya ve Yunanistan izlemektedir. Fransa’nın üretimi yıldan yıla artış göstermektedir.

Polistiren (PS) Geri Kazanımı:

Evsel ambalaj atıkları içerisinde en az rastlanan ambalaj türüdür. Yoğurt ve margarin kaplarında yoğun olarak kullanılan polistirenin geri kazanımı PE ve PP’de olduğu gibi yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Geri dönüştürülen PS’ler askı yapımında kullanılıyor.

POLİPROPİLEN

Polipropilen, yüksek saflıktaki propilen gazının basınç altında, Ziegler-Natta katalizörleri yardımıyla polimerleşmesiyle elde edilir. Kristal yapılı, 0,902 ile 0,904 g/cm3 yoğunluklu bu polimer termoplastiklerin en hafiflerinden biridir. Erime noktası 325 ile 335o F arasındadır. Polipropilen, polar olmaması nedeniyle yüksek dielektrik katsayısına ısı izolasyon özelliğine sahiptir. Şüphesiz ki polipropilen, yüksek fiyatlı belirli özel tip plastikler gibi tüm kimyasallara karşı dirençli değildir. Uygulamada derişik sülfirik asit, nitrik asit, potasyum bikarbonat kerosen ve karbon tetraklorür hariç diğer tüm kimyasallara karşı oldukça dayanıklıdır.

Homopolimerin 73o F’de ortalama 17500 psi esneklik modülleri ve 4900 psi civarında gerilme dayanımları vardır. Dolgu maddeleriyle yapılan takviye ile esneklik modülü 350000 psi’ye kadar artırılabilir. Polipropilen % 80 sülfürik aside ve derişik hidroklorik aside 212o F’ye kadar dayanıklılık gösterir. Ayrıca 175o F altında organik çözücülere olan direnci de oldukça iyidir. Diğer olefin reçineler gibi, oksitleyici asitler tarafından yavaş etkilenir.

Polipropilenin 6 ay süre ile nemli bir ortamda depolanması, ağırlığını % 0,1 den daha az bir oranda artırır. Organik bileşiklerin polipropileni etkileme oranları hayli düşüktür. Absorblama olayı sıcaklıkla doğru orantılı ve çözücünün polarlık özelliği ile ters orantılı olarak değişir.

Polipropilen, termoplastiklere uygulanan bütün metodlarla işlenebilir. Enjeksiyonla kalıplama tekniğinde, çok küçük ayrıntıları olan küçük kalıplar kullanılarak yüzeyi oldukça düzgün, boyut kararlılığı iyi olan parçalar imal edilebilir.

Polipropilen, termoplastiklere uygulanan bütün metodlarla işlenebilir. Enjeksiyonla kalıplama tekniğinde, çok küçük ayrıntıları olan küçük kalıplar kullanılarak yüzeyi oldukça düzgün, boyut kararlılığı iyi olan parçalar imal edilebilir. Polipropilenden üretilen menteşeler, 3 milyon kez bükülebilirler. Bunlar, kalıplama-soğuk çalışma ya da ekstrüzyon metodları ile imal edilebilirler. Oryente polipropilen, fonografik plakların ambalajlanmasında kullanılan büzgülü film üretiminde de kullanılmaktadır.

Elyaf, polipropilenin ekstrüzyandan sonra, hava ile soğutulmuş bir bölgede, ince meme başları içinden bir baştan bir başa geçirilmesi ve bunu takiben bir ruloya sarılmasıyla elde edilir.
Polipropilen dokuma olmayan kumaşlar, ince çekme veya eriterek; şişirme metodu ile elde edilirler. Polipropilen ısı ile şekillendirilir, enjeksiyon kalıplama veya ekstruzyon kalıplama teknikleri ile köpürtülebilir.

Kullanım Alanları

Polipropilen, kabin kalıplarından ilaç kutularına kadar geniş bir alanda, gerekli ve çok kullanışlı menteşeler imalinde kullanılır. Berrak ve yumuşak filmler gömlek ve çorap gibi ürünlerin, berrak ve daha sert filmler ise yemek ve sigara ambalajında kullanılmaktadır. Müzik plağı ambalajında da polipropilen kullanılır. Ayrıca polipropilen elyaf türü ile örme ve dokuma sanayiinde, halılarda ve döşemecilik sanayiinde kullanılmaktadır.

Polipropilen dokuma olmayan kumaşlar ise, halı altlığı atılabilir hastane örtüsü ve atılabilir kundak bezi gibi ürünlerin imalinde kullanılmaktadır.

Polipropilen (PP) Tüketimi

Polipropilen, propilenin polimerizasyonu ile elde edilmektedir. Bu yöntemde, yüksek saflıktaki propilen gazı katalizörler yardımı ve ağır basınç reaktörlerinin de devreye girmesi ile polimerizasyona uğramaktadır.

Polipropilenin, yüksek sıcaklıkta çeşitli kimyasal maddelerden etkilenmemesi kullanım alanının genişlemesine yol açmıştır. Bunun yanısıra, polipropilen, diğer plastiklere nazaran daha hafif olma ve yumuşama noktasının yüksek oluşu gibi özellikleri sayesinde, sigara ambalajları ve müzik plağı ambalajına kadar çeşitli kullanımlara sahiptir. Bunlardan başka, sterilize edilebilen sağlık malzemesi, oru, profil, ince levha, şişe, sınai şerit, balık ağı, halat çuval, çeşitli ev ve mutfak eşyası vb. ürünlerin yapımında da kullanılmaktadır.

Polipropilenin çeşitli kullanımları aşağıdaki biçimde gözden geçirilebilir;

Dokuma Torba / Kumaşlar

PP tüketimi ülkemizde, dokuma torba, kumaş üretiminin hakimiyetindedir. Şu anda, Türkiye’de yaklaşık 1000 adet dairevi tezgah ve 200 adet de sulzer tezgahı bulunmakta olup bunların sayıları kararlı bir artış kaydetmektedir. Dairevi tezgahlar, dokuma çuval üretiminde, sülzer tezgahları ise dokuma kumaş üretiminde kullanılmaktadır. Tezgahlarda branda ve 1 metrik tona kadar dayanıklı jumbo torbalar imal edilebilmektedir. Kullanım türüne göre bu torbalar, açık dokuma (bitkiler için) veya kapalı (çeşitli kimyasal ürünler, gübre, mineraller ve un için) olabilir.

Buna ilaveten bazı torbalar AYPE, AYPE/LAYPE karışımı veya dayanıklı kağıtla iç yüzeyleri kaplanmış (takviye edilmiş) olarak imal edilmektedir. Bazı üreticiler, PP veya AYPE kullanımlı çuvallar üretmektedir. Torbaların bir kısmı Türk piyasasına arz edilirken bir kısmı da komşu Arap ülkelerine, Güneydoğu ve Batı Avrupa’ya ihraç edilmektedir. Torba üretiminin büyük bir bölümü otomatik entegre tesislerinde gerçekleştirilmektedir.

Enjeksiyon Kalıplama

Bu sektöre, Türk otomotiv akü üreticileri için akü kutusu üretimi egemendir. Bu sektör ikinci en büyük PP tüketicisidir. Akü üretimi, otomotiv üretimindeki artışa ve araba/kamyon parkındaki genel büyümeye paralel olarak sürekli bir artış kaydetmektedir. PP’nin akü kutusu kullanımı dışında çeşitli kullanım alanları da bulunmaktadır.

Bunlar arasında;
-Elektrikli süpürge aksamı,
-Yıkama (bulaşık ve çamaşır) makinelerinin ısıya ve deterjana dayanıklı,
-Mini çamaşır makinelerinin kasası
-Araba ve kamyonların talk-kaplamalı polimer ısıtıcı kutuları
-Ev ve ofis vantilatör bıçakları
-Tekstil bobinleri bulunmaktadır.

Bioriyente (Bioriented) Fim

Tekel’in yerli selofan kullanımı nedeniyle sigara ambalaj filmi şu anda ihraç piyasalarına satılmaktadır. Bioriyente PP filmine (BOPP) geçmek makine modernizasyonunu getirmektedir.

Türkiye’de BOPP’nin ana kullanım alanları, gıda, kraker, şekerleme ve fındık paketlemesidir. Paketleme piyasasının BOPP tarafından istila edilmesinin nedeni, selefon, PVC, filmi ve dayanıklı kağıtlar gibi geleneksel paketleme maddeleri karşısında BOPP’nin fiyat rekabetidir.

Çeşitli Filmler

Çiçek ambalajında ve gömlek gibi tekstil ürünlerinin paketlenmesinde kullanılan şişirme film üretimine dayanan filmler, piyasaya henüz sunulmuş olup talebi giderek artmaktadır. Piyasanın diğer ufak ayrıntıları ise margarin kaplarının üretimi için kullanılan ısıyla-şekillenebilen yaprak ve dokuma aşamalarında monofilomen’in üretimidir.

Polipropilen (PP) Geri Kazanımı

Kimyasal özellikleri PE’ye benzer ancak yüksek sıcaklıklarda çeşitli kimyasal maddelerden etkilenmemesi kullanım alanlarının genişlemesine yol açmıştır. Diğer plastiklere göre daha hafif olmaları ve yumuşama noktasının yüksek oluşu gibi özellikleri sayesinde, sigara ambalajından müzik plağı ambalajına kadar çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. Bunlardan başka sterilize edilebilen sağlık malzemesi, deterjan kutularının kapakları, margarin kapları, sentetik elyaf, boru, profil, ince levha, şişe, balık ağı, halat, çuval, çeşitli ev ve mutfak eşyası ve benzeri ürünlerin yapımında da kullanılmaktadır. Hafif ve dayanıklı olması ve geri dönüştürülebilir özelliklerinden dolayı, araba aküsü kutularında, konteyner kapaklarında, şişe etiketlerinde, otomotiv sanayiinde de kullanılmaktadır. Granül haline getirilerek geri dönüştürülmüş PP’den sentetik halı tabanı çeşitli plastik oyuncaklar ve kırtasiye malzemeleri üretilmektedir.

POLİETİLEN TEREFTALAT

ABD de en hızla gelişen plastik olmuştur. Her ne kadar 20 yılı aşkın bir süredir elbise elyafı, lastik kordonu ve halıcılıkta kullanıyorsa da reçinenin şişe olarak kullanılmaktadır.

Polietilen tereftalat (PET), termoplastikler arasında oryente edilmiş kristal yapıda zayıf asitlere, bazlara ve çoğu çözücülere karşı dayanımı olduğu kadar, sağlamlık, sertlik, parlaklık ve yüksek darbe dayanımı gibi özellikleriylede üstündür. PET’in gaz geçirgenliği diğer plastiklerin çoğundan daha düşüktür. Tipik PET reçinesi 250-260o C arasında erir.

PET reçine normal olarak kristal yapılı pelletler şeklinde üretilmektedir. Tipik olarak kristalleşme % 50 civarındadır. Oryente edilmiş içki şişelerini üretmek için iki metod kullanılır. İki aşamalı veya soğuk ön şekil prosesinde, soğutulmuş kalıplardaki şeffaf ürün enjeksiyonla kalıplanır, ürün Tg’nin üstündeki sıcaklıklara çıkarılır, gerilir ve çift eksenli oryente şişe üretmek için soğuk şişe kalıbı içine üflenirler. Tek aşama prosesinde, enjeksiyonla kalıplanmış ön şekil soğutulmaz, sadece gerilme üfleme kademesi soğutulur. Daha sonra çekme üfleme aşamasına geçilir. Ve oryente edilmiş şişe üretilir. PET’in zor erime özelliği, enjeksiyon üfleme ve ekstrüzyon üfleme proseslerinde kullanımını önler. Bununla beraber PET’in bu alanlara girmesi için gerekli proses modifikasyonu geliştirecek faliyetler sürmektedir.

Kullanım Alanları

PET film, monofilament üretiminde kullanılmaktadır. Genellikle filmler çift eksenli oryente edilmiş olup, yalnız kullanılabildiği gibi koeksruzyonlarda veya laminasyonlarda kullanılır. Endüstriyel uygulamalara manyetik şerit, röntgen, fotoğraf filmi ve elektriksel yalıtım dahildir. Oryente edilmiş veya edilmemiş PET filmlerinin ambalajlama uygulamalarına, kaynatma torbaları, damıtma keseleri, et ve peynir ambalajı büzme filmler dahildir.

Polietilen Tereftalat (PET) Geri Kazanımı

150-175o C sıcaklığa kadar dayanıklı olduğundan elyaf ve meşrubat şişesi yapımında kullanılır. PET başlıca; uyku yatağı, yastık, kışlık giyecek (yeşil lifler sadece koyu renkli giysilerde kullanıldığından yeşil şişeler ayrı toplanır.) Üretiminde kullanılan polyester elyaflarına dönüştürülmek üzere geri kazanır.

PET ayrıca halı elyaflarında, şekil vermiş ürünlerde, yiyecek ve yiyecek dışı kaplarda ve otomotiv endüstrisinde kullanılır. Hafif ve dayanıklı olması nedeniyle kullanım alanı giderek genişlemektedir. PET atıklar sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak değerlendirilebilir. Adana’da 1994 yılında faaliyete geçen tesiste PET atıkların geri dönüşüm yapılmaktadır. (SASA sentetik Elyaf San. A.Ş.)

TERMOPLASTİK POLİAMİD

Termoplastik poliamidler, sıkıştırılarak kalıplama, dökme film, eriyik elyaf bükme teknikleri ile işlenir. Termoplastik poliamidlerin bazı özellikleri şunlardır;

-310o C de erimeyip lastikleşirler ve yüksek gerilme dayanımı ve uzamalarını daha yüksek derecelerde bile koruyabilirler.
-Basınçla iyi akış sağlanır ve kısa bir süre de camsı geçiş sıcaklığı aşılarak kalıplanırlar.
-Maddenin % 10 uzayabilmesi, makinaya olan uyumluluğunu sağlar ve kırılmayı azaltır.
-Tekrar öğütülerek kullanılabilirler ve bozuk kaplamalar tekrar eritilerek düzeltilebilir.
-Eriyik halindeyken, döküm makinalarının kullanılmasıyla film olarak döküm yapılabilirler

Dolgusuz bileşiklerin sıkıştırarak kalıplama sıcaklığı 330-350o C basınç ise 3000-5000 psi arasındadır. İyi akış sağlamak için 310o C nin üstünde en az 5 dakika kalıplanırlar. Lamineler yüksek basınçlı preslerle, alçak basınç vakum veya değişik basınçlı vakum uygulanarak yapılır.

Kullanım Alanları

Termoplastik poliamid, nükleer uygulamalarda valf yatağı yapımında da kullanılır. Lamine edilmiş ve doldurulmuş parçalar jet motorlarında, sıcak makinaya yakın elektrik ve mekanik parçaların imalinde kullanılır.

POLİ (AMİD-İMİD)

Poli (amid-imid) yüksek güç ve darbe dayanımıyla tanımlanabilen kalıplanabilir, yüksek performanslı bir termoplastiktir. Amorfik bir yapıya sahip olup, özelliklerini 500o F sıcaklığa kadar korur. Bu plastikten enjeksiyonla kalıplama tekniğiyle hassas parçalar imal edilebilir. Radyasyona ve kimyasallara dayanımı iyidir. Yüksek sıcaklıktaki kostik, buhar ve bazı asitler polimere etki yapabilirler. Poli (amid-imid) enjeksiyonla kalıplanabilir ve mineral, grafit-elyaf cam elyaf vb. dolgularla bileşik haline getirilerek kullanılabilir.

Reçineler, geleneksel vidalı enjeksiyon kalıplama makinaları ile detaylı ve hassas parçaların imalinde kullanılır. Kalıplarda girişler mümkün olduğu kadar geniş tutulmalıdır. Döküm başları geniş ve kısa olmalı ve çok oyuklu kaplamalarda döküm başı sistemi dengelenmelidir. Kaynak çizgileri küçültülmeli, oyuklar iyici havalandırılmalıdır. Alttan kesmelerden kaçınılmalıdır.

Fiziksel özellikleri de herhangi bir bozulma meydana gelmeyecek şekilde standart polimere % 30 nispetinde öğütülmüş kullanılmış mamul ilave edilebilir, ancak köpükleme ve kırılganlığın önlenmesi için öğütülen malzemenin 8 saat 300o F de kurutulması gereklidir. Enjeksiyon kalıplama ve ekstruzyonda fiziksel özelliklerin iyileştirilmesi için parçalar 500o F’a ulaşan sıcaklıkta tavlama işleminden geçirilmelidir. Son tavlama, işlemi ısı kontrolünün hassas olarak yapıldığı sıcak hava fırınında yapılır.

Kullanım Alanları

Hidrolik, işletme ve dokuma techizatı, pompalar, valf ve tribünler gibi endüstriyel uygulamalarda, jet motor parçaları gibi ulaştırma uygulamalarında kullanılır.

POLİÜRETAN

Üretan grubunda bulunan reçinelerin özellikleri, türlerine göre büyük bir farklılık göstermektedir. Belli başlı reçine türleri şöyle sınıflandırılabilir:

-Esnek köpük,
-Sert köpük,
-Yarı sert köpük,
-Enjeksiyon kalıplama elastomerleri,
-Yapısal köpükler,
-Döküm elastomerleri
-Termoplastik elastomerler

Yukarıda belirtilen üretanlar yapısal açıdan birbirine benzerler, ancak işlemleri ve uygulama sahaları faklıdır.

Esnek Köpük

Poliüretanın en yaygın kullanılan türüdür. Bu ürünün kullanım potansiyeli olan dallar, halı alt kaplaması ve yatak süngerleridir. Ayrıca hafifliği nedeni ile otomotiv endüstrisinde geniş şekilde kullanılmaktadır. Bükülebilir PUR köpükleri, en çok levha prosesi ile üretilmektedir. Bu proseste poliester, poliol, toluen, diizosiyonat, su, şişiriciler, amin, kolaylı kararlılık sağlayıcılar ve boya gibi diğer katkılar kullanılır.

Sert Köpük

Sert köpük buzdolabı ve dondurucuların izolasyonu amacı ile kullanılmaktadır. Bu amaçla kullanılmakta olan cam elyaflı kısmen yerini poliüretana terk etmiştir. Yaklaşık buzdolabı üretimlerinin % 60’ında poliüretan kullanılmaktadır. Sert köpüğün daha yeni kullanım alanları ise elektrikli su ısıtıcıları ve güneş enerjisi ile ısıtılan su depolarıdır.

Yarı Sert Köpük

-Dolgu köpükler: Otomotiv endüstrisinde baş ve kol dayama yerleri için kullanılmaktadır. Darbeye dayanıklı ve yumuşaktır.
-Enerji çekiş köpüğü: Yeni bir otomotiv uygulamasıdır. Arabanın iç kısmında emniyet amacıyla kullanılmaktadır.
-Ayakkabı tabanı: Hafifliği, yıpranma direnci, soğuk havalarda bükülebilirliği, rahatlığı nedeniyle ayakkabı tabını yapımında kullanılır.
Enjeksiyonla Kalıplama Elastomerleri
Otomotiv endüstrisi dışında da uygulama alanı bulmaktadır.

Sert Yapısal Köpük
Enjeksiyonla kalıplama için belirtilen prensipler yapısal köpük içinde geçerlidir.

Döküm Elastomerleri

Döküm üretam elastomerleri termoset polimer sınıfında olup,bir kalıp içine dökülürler. Bunlar aynı zamanda blok kopolimerler olarakta tanımlanabilir. Uygulama alanları endüstriyel traktör lastikleri, dişliler, contalar, konveyör kayışları yapımıdır.

Termoplastik Üretan Elastomerleri

Termoplastik elastomerleri bütün elastomerlerin ve termoplastiklerin en iyi özelliklerine sahip olup, geniş bir alan olan mühendislik gereçlerin yapımında kullanılır. Poliüretan köpük ürünler, bütün organik maddeler gibi yeterli sıcaklıktaki bir kaynakla temas ettiklerinde yanarlar

STİREN AKRİLONİTRİL

Sitiren akrilonitril reçineleri, yüksek performanslı stiren ailesinin üyesidir. Bunlar poliskrenin parlaklık ve berraklığına sahip olup aynı zamanda kimyasallara karşı dirençlidirler, ısıyla genleşirler ve sertleşirler. Klorlu aromatik hidrokarbonlar, esterler ve ketonlardan etkilenirler. Bu reçinelerin yüksek gerilme ve bükülebilirlik güçleri vardır. Bükülme sıcaklığı 264 psi’de 200 ile 217o F arasındadır.

SAN reçinelerine termoplastiklere uygulanan bütün prosesler uygulanabilir. SAN işlenmiş parçalar, makine ile tutturucularla ve dekorasyonla yapılabilir.

Kullanım Alanları

Düğmeler, buzdolabı et ve sebze kutuları, karıştırıcı kapları; otomotivde enstrümanlensleri, siperlikler; elektronikte, pil kapları, metre mercekleri; tıpta şırınga, kan aspiratörleri ve suni böbrek aygıtları; kozmetik kapları, şişeler ve kavanozlar; inşaatta, emniyet perdahlaması, su filtre kabı; daktilo anahtarı ve kalem üstleridir.

ABS

ABS reçineleri, akrilonitril, bütadien ve stirenden yapılan kopolimerlerdir. Akrilonitril, kimyasal olarak sağlamlık; stiren, kolay işlenebilirlik, sertlik ve parlaklık sağlır. Butadien ise soğuk hava şartlarında ve oda sıcaklığında darbe dayanımı ve dayanıklılık sağlayıcı olarak rol oynar. ABS’nin birçok türleri geliştirilmiştir. Bunlar arasında kaplama az parlak veya mat ekstrude edilmiş bitmiş levhalar; yüksek sıcaklık ve alevlenmeye karşı dayanıklı, alaşımlama, yapısal köpük ve şeffaf uygulamalara imkan veren ve bu özellikleri sağlayan reçineler yer almaktadır.

İşleme ve Kullanım Alanları

Ekstrude edilmesi ve enjeksiyon kalıplaması iyi yapılabildiğinden işlenmesi kolay bir maddedir. Ekstrüzyon ABS için büyük bir Pazar alanıdır. ABS hidroskopik bir madde olduğu için işlenmeden önce, nem alması önlenmeli, yüzey hatalarını azaltmak amacı ile kurutulmalıdır.

Ekstrude edilmiş ABS levha, çeşitli ürünlerin, imalatında kullanılmaktadır. Şekillendirilmiş geniş parçalar (8-12 ft’lik), tek parçalı levhalar, küçük şekillendirilmiş parçalar (Tuba gibi müzik aletleri) yapımında kullanılmaktadır. Buzdolabı yapımı da şekillendirilmiş levhaların diğer bir uygulama alanıdır. ABS yapısal köpük uygulamaları için iyi bir reçinedir. Ekstrüzyon, enjeksiyon ve şişirerek kalıplama tekniğiyle iyi işlenir. Şeffaf ABS, buzdolabı içindeki bölümlerde, oyuncaklarda kullanılır.

NAYLON

Naylon, termoplastik poliamid recine ailesini temsil eder ve öncelikle enjeksiyon kalıplama ve ekstrüzyon teknikleriyle işlenir. Bazıları, daldırma tekniğiyle kaplama amacıyla çözelti veya sıvılaştırılmış şekilde kullanılır.
Özellikleri
Naylonların belli başlı ortak özellikleri şunlardır:
-Sertlik,
-Aşınmaya karşı iyi dayanım,
-Ortalama erime noktalarının üstündeki sıcaklıklarda, termoplastikler gibi ısıya dayanıklılık,
-Kuvvetli asit ve oksitleyici maddelerin dışındaki kimyasallara karşı iyi dayanıklılık.
Modifiye edilmemiş bir reçine olarak her naylon tipinin kendini belli eden birden fazla özelliği vardır. Bunlar, naylon türlerinin kullanım alanlarının seçimine esas teşkil ederler. Bütün naylonlar cam elyafı, cam tanesi ve mineral parçalar ile güçlendirilebilirler.

Birinci işleme metodu, enjeksiyonla kalıplama ve ekstrüzyondur. Diğer teknikler, şişirerek kalıplanması ve çözelti veya sıvılaştırılmış yatak kaplamasıdır. Enjeksiyon kalıplamada, naylonların yüksek erime noktası ve katıdan eriyik haline hızlı geçiş özelliği vardır. Monofillaman, profil, film ve levha imalinde ekstrüzyon tekniği kullanılır.

Flaman imali gibi bazı uygulamalarda yoğunluk ve ekstrüzyon verimi oranında uyumluluk sağlamak için eritici pompalar kullanılır.

Kullanım Alanları

Uygulamada naylon kullanımı, sağlamlık, sertlik, kimyasal maddelere dayanım ve elektriği izole eden özellikleri nedeniyle yaygındır. Naylon bileşenlerinin kullanıldığı en geniş Pazar otomotiv sektörüdür. (Hem iç hem de dışta kullanılır) Desteksiz boru takımı, tel izolasyonu ve iç döşeme için monifilaman iplik ekstrüzyon uygulamalarıdır. Enjeksiyon kalıplamayla, kam, dişli, elektrik bağlaçları, buhar gaz birleştiren depolar ve tecrit bantları üretilir. Madenle güçlendirilmiş Naylon 6,6 türü dış gövde uygulamalarında en çok kullanılandır. Elektrik endüstrisinin gelişmesi, naylon kullanımını artırmıştır.

Spor malzemesi, özel fırçalar (diş, saç), fermuar ve fırça sapları da naylo tüketim yerleridir.

NİTRİL REÇİNE

Ana monomeri akrilonitril olan polimerler nitril reçineler diye isimlendirilir. Bu reçineler yapı özellikleri nedeniyle düşük gaz geçirgenliğine sahip olup, kimyasallara karşı dirençleri oldukça iyidir.

Reçineler, kauçukla karıştırıldığında oldukça yüksek gerilme özelliğine sahip olup ve ekstrüzyon, enjeksiyon kalıplama ile işlenebilir ve ısı ile şekillendirilebilir.

Nitril reçinelerin işlenmesi, kısmi erime sıcaklıkları olmayan polimerin işleme karekteristiğini taşır. Bu reçineler, erime sıcaklığında yapışkan olduğu için işleme sırasında polimere minimum kayma enerjisi uygulanmalıdır.

Kullanım Alanları

Nitril reçinelerin en önemli kullanım yerleri, yiyecek ve benzeri maddelerin ambalajlama işlemleridir.

Çok önceleri nitriller meşrubat kutuların yapımında geniş olarak kullanılırdı. Fakat, yeni uygulamaya konulan tüzüğe göre, nitriller meşrubat şişeleri yerine esas olarak yiyecek paketlemesinde ve Amerika’da yiyecek paketlemisinin dışındaki paketlemelerde kullanılmaktadır. Avrupa’da nitril reçineler, meşrubatlar dahil olmak üzere yiyecek ve aynı zamanda yiyecek dışı maddeler ambalajında kullanılmaktadır.

 

  YAPI KİMYASALLARI ANSİKLOPEDİLERİ