Vernik, boya ve cila gibi üst yüzey gereçlerini eritmek ve inceltmek, en uygun hale getirmek için kullanılan sıvı maddelerdir. Verniklerde eritici ve inceltici sıvılar her ne kadar tiner olarak tanımlansa da tinerin yapısında da birçok kimyasal madde bulunmaktadır. İnceltici, vernikte katman yapan maddenin kimyasal yapısına ve vernikten istenen özelliklere göre ayarlanır. Ancak günümüzde inceltici çeşitleri piyasada hazır halde bulunurlar.
Doğal ve yapay reçinelerin bir bölümü alkol gurubu sıvılarda, bazıları nitroselüloz ester gurubu sıvılarda, bir bölümü de benzolde erir. Poliester stirolde, alkidlenmiş poliester ise isokyanat gurubu sıvılarda erir. Bundan dolayı çeşitli verniklerin kendilerine uygun sıvılardan hazırlanan eritici ve inceltici sıvılarda eritilmesi gerekir. Aksi halde birçok olumsuz sonuçla karşılaşılabilir. (Selülozik vernikle sentetik tiner, sentetik vernikle selülozik tiner kullanılırsa vernik sıvısı bozulur ve kullanılamaz hale gelir.)
Alm. 1. Firnis, Lack, Schellack, 2. Farbanstrich (m), Fr. Vernis (m), İng. Varnish. Cisimlerin yüzeylerine sürülerek onları atmosfer tesirlerinden koruyan ve parlak görünmelerini sağlayan herhangi bir çözücüde çözünmüş reçine. Vernik en çok ağaç işlerinde mobilyaların parlaklığını sağlamak, ağacın desenlerini daha iyi meydana çıkararak gösterişini arttırmak maksadıyla kullanılır. Verniklenmiş mobilyada oyma kısımlar ışık parlaması, gölge düşmesiyle daha göz alıcı bir durum alır.
Vernik işleri eski Mısırlılar, Çinliler, Hintliler ve Japonlar tarafından M.Ö. 600’lü senelerden beri kullanıldığı, bulunan bazı tarihi eserlerden anlaşılmaktadır. Verniğin Avrupa’da kullanılmaya başlaması 17. yüzyıla rastlar.
Vernikle yapılan işlerde iyi bir netice elde edebilmek için bazı özel şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Verniğin akışkan olması her tarafta yoğunluğu ve renginin aynı olması, sürüldüğü yerde düzgün bir satıh meydana getirmesi, çabuk kuruması, sürüldüğü zeminin desenlerini göstermesi ve atmosfer şartlarına dayanıklı olması lazımdır.
Verniklerin cinslerine göre içinde ihtiva ettiği reçine ve çözücüsü (solvent) farklıdır. Vernik ruhu olarak adlandırılan ve sürüldüğü yerde ince şeffaf bir tabaka meydana getiren vernikler; lak, çamsakızı, üre formaldehit, vinil reçineleri, akrilik asit reçineleri ve klorlandırılmış, kauçuk gibi film yapıcı maddelerin terebentin, toluen, nafta ve alkolde eritilmesiyle elde edilir. Bu tür vernikler kâğıtları, trafik yol işaretlerini, gemilerde böcek kovucu boyaları vs. kaplamak maksadıyla çok kullanılır. Vernikler reçine, yağ, boya maddesi ve eriticisiyle yapılırsa atmosfer şartlarına oldukça dayanıklı, titreşim, su ve kimyevî maddeler gibi ortam şartlarına elverişli, kullanma sahası geniş olan vernik türleri elde edilmiş olur. Mobilya vernikleri, yer döşeme vernikleri, elektrikli cihazlarda yalıtkan olarak kullanılan vernikler, matbaa vernikleri bu cinstendir.
Vernik Çeşitleri
1.Gomlak (Gomlak cilası):
Anavatanı Hindistan olan doğal bir reçinedir. Bitkisel kaplamalar ve hayvansal yapıdadır. Yaprak bitine benzeyen çok küçük binlerce böceğin bazı ağaçların taze filizlerinin özsularını emerek beslenmesi formikalar ( yapay reçine plakaları ) ve dışkılarının dalların üzerinde oluşturduğu kalınlığı 1 cm’yi bulan bir maddedir. Bu madde ham Gomlak olarak bilinir. İçinde mum, yağ, reçine kontraplaklar ve renk verici maddeler vardır. Ham reçineneden bu yabancı maddeler ayrıştırıldığında arı Gomlak elde edilir. Arı Gomlak çeşitli yöntemlerle küçük yapraklar, düğme, pul odun lifi levhalar ve örgü haline getirilerek satışa sunulur. Gomlağın kalitesi rengine göre belirlenir. Beyaz renkli Gomlak kaliteli yonga levhalar - sunta ve pahalıdır. Limon, altın kontratablalar ve kırmızı Gomlak adı verilen diğer çeşitlerinde renk koyulaştıkça kalite de düşer.
Satılan Gomlak türlerinin içinde cilalama işlemini koyulaştırması açısından % 3-6 oranında mum vardır. Cilalama işleminin son aşamasında arı Gomlak kullanılmasında fayda vardır. Bu sayede cilanın neme karşı dayanımı arttırılmış olur. Gomlak cilasının eritici sıvısı ispirto olup, ispirto ile eritilerek kullanılacak hale getirilen Gomlak cilası seyrek dokulu pamuklu suni tablaların tanımı ve genel özellikleri ve yünlü dokumalar cephe mantolama sistemi kuralları ve iç gereci olarak pamuk ile hazırlanan cila topları ile yapılır. Bu amaçla amerikan bezi içine üstübü koyarak hazırlanan toplar da kullanılır. Cila eriyiğine batırılan cila topu yüzeyde 8'ler veya daireler çizecek şekilde yüzeye sürülür. Cilalanan yüzeylerdeki gözenekleri doldurmak için de pomza taşının tozlarından faydalanılır.
Cila eriyiği hazırlanırken % 10 luk oran ( 1 Lt ispirto 100 gr.cila) uygulanır. Hazırlanan eriyik zaman zaman çalkalanarak iki gün bekletilerek Gomlağın ispirtoda tam olarak çözülmesi sağlanır. Daha sonra düzgün olarak zımparalanarak cilaya hazırlanmış yüzeylere pomza taşı da kullanılarak dolgu cilasına başlanır. Dolgu cilasının amacı yüzeyi parlatmak değil gözenekleri doldurmaktır. Dolgu cilası iki aşamada yapılıp birinci aşama ile ikinci aşama arasında 1-2 gün beklenmelidir. Dolgu cilası bittikten sonra örtü cilası uygulanır. Dolgu cilasından sonra yeterince kuruyan cilalı yüzeye 180-200 numaralı zımpara ile ıslak zımparalama işlemi uygulanarak zımpara artıkları temizlenir anti-icing on structures using fixed automated spray technology (fast) ve sadece ispirto kullanılarak cila topu ile elden geçirilir. Bu aşamada pomza taşı da kullanılabilir. Örtü cilasının ikinci aşamasında bu kez sadece Gomlak cilası ile yüzeye işlem yapılarak örtü cilası tamamlanır. Ancak bu aşamada fazla cila eriyiği kullanmak sakıncalıdır. Örtü cilası da tamamlanan işler 2 gün bekletildikten sonra bitirme cilasına geçilir. Bitirme cilasının amacı ise yüzeyleri parlatmaktır. İnce köprü ayaklarını deniz zeminine sabitleme yöntemleri ve yumuşak bezden yalnız bu işlem için hazırlanmış cila topu ile az miktarda cila yağı kullanılarak bitirme cilası yapılır. Bu aşamada pomza taşı kullanılmaz. Bitirme cilasının ardından 1-2 gün geçtikten sonra yüzeylerde yağ lekeleri görülebilir. Pasta poliş ile yüzeyler nemlendirilip kuru bezle silindikten sonra cila işlemi bitirilir. Fiziksel kurur.
2.Yağlı Vernik:
Günümüzde mobilya endüstrisinde kullanılmayan ancak yapı marangozluğu, kapı saffir-simpson kasırga ölçeği ve pencerelerle bahçe mobilyalarında aranılan bir vernik çeşidi olup doğal reçinelerin pişmiş bezir yağında eritilmesi elde edilirken günümüzde daha çok yapay reçinelerle koruyucu yağlardan hazırlanmaktadır. Mat beton döküm öncesi ve sonrasında uyulması gereken teknik kurallar ve parlak çeşitleri vardır. Bünyesinde koruyucu yağ, reçine, eritici hazır betonda aranan özellikler ve inceltici sıvılar ile sigatif bulunur. Bu gereçlerden koruyucu yağ verniğe esneklik, reçine sertlik, betonarme yapılarda çatlak tipleri tablosu ve parlaklık, eritici karayolu üst yapısı ve inceltici sıvılar akışkanlığını neden halojensiz kablolar ve kıvamını verirken sigatif ise kuruma süresini belirler. Üretiminde kullanılan yağlar beziryağı, soya yağı ve balık yağı olup reçine olarak kolofonyum reçinesi, kopal reçinesi, bernstein reçinesi dammar reçinesidir. Eritici ve kurutucu sıvı olarak ta terebentin yağı, neft yağı ile sigatif kullanılır. Kimyasal kuruma yapar.
3.İspirtolu Vernik:
Doğal ve yapay reçinelerin ispirto ve benzeri sıvılarda eritilmesi ile elde edilir. Fiziksel kuruma yapar. Dış etkilere karşı sınırlı bir dayanımı vardır. Üretiminde genel olarak Gomlak türleri kullanılır. Fırça ile sürülmesi zordur. Fiziksel kuruduğu için son sürülen katman bir önceki katmanı bozabilir. Ancak yapımında yapay reçineler kullanılan ispirtolu vernikler dış etkilere dayanıklı bir katman oluşturmaktadır.
4.Selülozik Vernik:
Nitroselüloz, reçine ve yumuşatıcı gibi katman yapma özelliğine sahip gereçlerle inceltici ve eritici sıvılardan oluşan bir vernik çeşididir. Fiziksel kuruma yapar ve katman yapama oranı %25-35 arasındadır. Değişik türleri vardır. Çabuk kurur. Tırnak kalınlığında esnek bir katman yapar. Isıya dayanıklı ve erime derecesi yüksektir. Çeşitli eritici sıvılar eritici olarak kullanılırken bu eriticiler genel olarak selülozik tiner olarak piyasaya sürülür ve kullanılır. Vernik sürme yöntemlerinin hepsi ile uygulanabilir. Normal ortamlarda ( 20 C sıcaklık ve %65 nem) 20 dakikada kurur. Ancak yapısındaki reçine oranı, havanın sıcaklığı ve nem oranı kuruma süresinin daha uzun olmasına sebep olabilir.
Selülozik verniklerin; Dolgu verniği, Işıktan koruyucu astar verniği, Parlak vernik, Mat vernik gibi çeşitleri vardır. Yüzey uygulamalarında önce dolgu verniği kullanılır ve dolgu katmanı kuruduktan sonra yüzey zımparalanarak son kat olarak parlak veya mat vernik uygulaması yapılır.
5.Sentetik Vernik:
Vinilklörür, polivinilklorürasetat ve polivinilasetat gibi sentetik gereçlerin uygun sıvılarda eritilmesi ile hazırlanır. Kuruması eritici ve inceltici sıvıların buharlaşmasına bağlı olup fizikseldir. Eritici sıvısı sentetik tinerdir. Parlak bir katman oluşturur. Neme karşı dayanımı vardır. Bu sebeple nemli ortamda kullanılan mobilyalarla mutfak mobilyalarında tercih edilir.
6.Asit sertleştiricili vernik:
Kimyasal yollarla üretilen üre, melamin ve fenol yapay reçinelerinin buharlaşıcı sıvılarla oluşturdukları sıvılardır. Katman yapma oranı %50 civarındadır. Hazırlandıktan sonra kullanma süresi 2-3 gün, kuruyarak katman yapma süresi 2-3 saat civarındadır. Kimyasal kuruma yapar. Vernikleme yöntemlerinin hepsi ile uygulanabilir. Mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı, havanın bozucu etkilerine karşı dayanımı ise sınırlıdır.
7.Poliester Vernik:
İki elemanlı bir verniktir. Birinci elemanı doymamış poliester reçinesinin stirol adlı sıvıdaki eriyiği, ikinci elemanı ise sertleştirici adı verilen organik peroksittir. Mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı üstün özellikli bir vernik çeşididir. Kimyasal tepkimeli yani kimyasal kuruma yapan bir verniktir. Normal şartlarda 10 bölüm vernik bir bölüm sertleştirici ile karıştırılarak hazırlanır. Hazırlanan vernik 10-30 dakika içinde kullanılmalıdır. Nem oranı %12 yi geçmeyen ağaçlarda olumlu sonuçlar verir. % 90 ın üzerinde katman yapma özelliği vardır. Kullanılma ve açık süresinin kısa olması havalı tabanca ile kullanılmasını zorunlu hale getirir. Çokça uygulandığı bir yöntem de dökme usulüdür. Genellikle sehpa vb. yüzeylerde uygulanan bu yöntemde yüzey parlatma işlemi pasta-poliş adı verilen bir gereçle yapılır. Bu uygulama sonucunda 4-5 mm. kalınlığında dökülen vernik katmanı bir cam görünümüne kavuşur. Poliester verniğin sıcağa karşı dayanımı az olduğundan kalorifer vb. yerlerin çok yakınında olmamasına dikkat edilmelidir. Poliester verniğin parlak çeşidinde mumlu gereçler olmayıp doğrudan parlak bir yüzey elde edilir. Ancak çok pahalı ve değerli bir vernik çeşididir.
8.Poliüretan Vernik:
Kimyasal tepkimeli iki elemanlı bir verniktir. Birinci elemanı desmofen adı verilen bir tür alkid-poliester reçinesi, ikinci elemanı ise isokyanat (desmodur) adı verilen bir sıvıdır. Dış etkilere dayanıklı bir katman oluşturur. Astar, renkli, parlak ve mat çeşitleri vardır. Günümüzde en çok kullanılan vernik çeşitlerinden biridir. Hazırlanan karışımın açık zamanı 24 saat civarında olup kuruma süresi 2-3 saattir. Kimyasal etkilere dayanımı 8-14 günde tamamlanır. Katman yapma oranı %50 olup her çeşit vernik sürme elemanları ile kullanılabilir. Genel olarak yüzeylere öncelikle dolgu vernik sürülüp, kuruduktan sonra zımparalanarak son kat uygulaması yapılır. Kimyasal tepkimeli bir vernik olduğu için kullanılacağı zaman gerektiği kadar hazırlanmalı ve hazırlanan karışım tüketilmelidir. Kullanılan vernik sürme araçları ve tabancalar da vernikleme sonunda tineri ile iyice temizlenmelidir. Karışımın hazırlanmasında tercih edilen karışım oranları bir bölüm vernik ve bir bölüm sertleştirici (1/1) veya iki bölüm vernik ile bir bölüm sertleştirici (1/2) şeklindedir. Perhidrol ile renk açma işlemi yapılmış işlerde normal poliüretan vernik kullanmak sakıncalıdır. Çünkü perhidrol poliüretan vernikte renklenme yapar. Bu sebeple perhidrol kullanılmış işlerde bu maddeden etkilenmeyen poliüretan verniklerin kullanılması gerekir.
