MAKALELER / YALITIMIN ÖZELLİKLERİ VE TEKNOLOJİSİ
YAPI KİMYASALLARINDA YALITIM, YALITIM ÇEŞİTLERİ(TÜRLERİ)
YALITIM MALZEMELERİ,SAĞLIKLI YALITIM,
Günümüzde kimya sanayinde, özellikle polimer kimyasindaki gelismeler, çesitli kimyasallarin yapi teknolojisinde genis alanda yer bulmasina neden olmustur. Bunun sonucunda genis bir yelpazede, degisik özelliklere sahip yalitim malzemeleri piyasaya sürülmüs bu!unmaktadir. Bu yeni özelliklere sahip olan malzemeler bazi klasik detaylarin da degisimini saglamistir.
Ancak gelismis ülkelerde çok yaygin ve bilinçli kullanilan yapi kimyasal ve malzemelerinin yurdiamuzda ayni yaklasimlarla kullaniminda oldugunu ifade etmek zordur. Fakat yurdumuzda da yapi fiziginin önemi, yapi özelliklerine göre yapi malzemelerinin seçimi, detaylarin saptanmasi ve uygulanmasinda saglikli yaklasimlarin varligi memnuniyet'vericidir. Buna ragmen büyük ve özellikli yapilarin disinda çok büyük bir kesimde halen saglikli uygulamalarin yapilmadigi da bir gerçektir. Bu nedenle yapi biyolojisi, yapi sagligi ve ekonomi ile yakindan iliskili olan bu konu ile ilgili olarak uygulama alanindaki malzemelerin yapisi, özellikleri ve prensip bilgilere sahip olmak gerekmektedir.
2. Malzeme yapisi ve özellikleri
Uygulandigi kosullara göre seçilmemis malzemeler, hatanin kökeni bilinmeden degistirilse ya da onarilsa dahi bir süre sonra yine problem yaratirlar. Hatta bazi yalitim sorunlarinin tekrar giderilmesi fevkalade pahali olmaktadir. Tasiyici sistemlerde meydana gelebilecek hatalar ise can ve mal kaybina bile neden olabilmektedir. Malzemeler bünye yapilarina göre özellikler tasimaktadirlar. Genel bir degerlendirme ile malzeme iç yapisi;
· Kristalli,
· Moleküllü,
· Karma Yapili,
olarak üç grupta toplanmaktadir. Kristalli yapilar üç boyutlu kafes sistemindedir. Homojen, dolu, özgül agirliklari fazla, mukamevetli malzemelerdir. Metal malzeme gibi serbest elektron fazlaligi tasiyanlar isi-ses- elektrigi iletirler. Dövme ve isil islemlerle kristal yapilari sikisarak mukavemetlerinde bir artis görülür. Safken kristal agirliklari nedeni ile iç baglari daha zayif oldugundan mukavemetleri düsüktür.
Moleküllü yapilar iki molekülün birlesmesi ile yani kondensasyon veya molekülün kendisinden küçük parçalara bölünerek büyümesi, zincir baglarinin olusmasi sekli ile meydana gelir ki buna da polimerizasyon denilmektedir. Bilindigi gibi ayni tip rnoleküller arasi bag kohezyon; farkli moleküller arasi adezyon kuvvetleri, malzeme bünyesini ayakta tutarlar. Moleküllü yapiya sahip malzemeler ahsap, bitüm -katran, dogal- yapay reçineler (plastikler) sayilabilir. Bu malzeme grubundaki ahsap bosluklu, isi, ses ve elektrigi iletmeyen bir malzemedir. Hidrokarbonlarda ise yani bitüm ve katran malzemede viskozite, yumusama noktasi düktilite özellikleri önem tasimaktadir. Polimerlerden termoplastik ve termosetler moleküllü yapilarindan dolayi isi-ses ve elektrigi iletmezler. Molekül agirligi düsük olanlar yumusak; yüksek olanlar sert ve isiya daha dayaniklidirlar. Polimerler uzun süreli yüklemelerde, iç yapisindaki zincir baglarinin kaymasi ile sekil degistirerek deforme olurlar. Bunun sonucunda malzemede gevseme ve sünme etkisi görülür.
Karma yapili malzemeler; dogal taslar, beton, pismis toprak, cam gibi malzemelerdir. Büyük kristallidirler ve buna bagli olarak iyon baglari güçlü oldugundan ergime noktalari yüksektir. Ancak sert malzeme olduklarindan gevrektirler. Molekül aralari bosluklu oldugu için basinç mukamevetlerine oranla çekme mukavetleri düsüktür. Her noktada ayni degerde isinmadigindan isil gerilmelere karsi dayaniksizdir.
Bu degerlendirmelere göre malzemenin makro strüktürü, yani gözle görülebilir yapisi önem tasimaktadir. Malzeme bosluklu ise;
· Mukameveti düsük,
· isi tutuculugu yüksek,
· Su buhari geçirimliligi fazla,
· Donmaya dayaniksiz, özelliklere sahiptir.
Ahsap, plastikler, dogal-yapay taslar, bir kisim seramikler, bitüm-katran bosluklu yapiya sahip özellikler tasirlar.
Bir baska deyisle malzeme yapisi, malzemenin uygulanacagi kosullara uygun seçilmelidir. Örnegin ses geçirimsizligi için dolu malzeme, ses emicilik yönüyle bosluklu malzeme seçilmelidir. Mukavemet ve su geçirimsizlik için bosluksuz malzeme; isi geçirimsizligi, isi tutuculuk bakimindan da bosluklu malzeme seçilmelidir.Çesitli beklentilere cevap verebilen tek bir malzeme bulunmasi imkansiz gibidir. Bu nedenle malzemeler yeteneklerine göre hesaplanarak katmanlar halinde uygulanmaktadir. Malzemeler yalin olabilecegi gibi, bazi kullanim amaçlarina göre çesitli aglomereler kullanima sokulmustur. Aglomereler birkaç malzemenin bir baglayici ile birlestirilmis seklidir. Tek bir malzemeye oranla degisik özelliklere sahiptir. Tek bir malzemenin yetersizligi kompozit malzemelerin üretimini gerektirmistir.
3. Malzemeyi deforme eden unsurlar
Yapinin degisik yerlerinde uygulanan malzemeler, bulunduklari ortam sartlarina göre degisik etmenlerle karsi karsiyadir. Kosullara göre bu etmenler tek ya da birkaç etkili unsur seklinde malzemeyi zorlayabilirler.
Bu etmenler;
· Basinç-Çekme Kuvvetleri,
· Kayma-Makaslama Kuvvetleri, · Burulma,
· Egilme,
· Burkulma,
· Çarpma,
· Yorulma,
· Sertlik,
· Asinma
performansi ile ilgili olarak malzemeyi etkilerler.
Malzeme üzerinde min-max. yük degisimleri malzemede yorulma, sekil degismeleri, elastik ve plastik deformasyonlar, hatta sünme ve kopmayla sonuçlanan etkil.ere sebeb olabilirler. Ayrica malzemede bir defo veya küçük çatlaklar, sürekli mekanik deformasyon etkisi altinda derinlesip, yayilabi11f.
Elastik deformasyon yapan malzemeler-termoplastiklerdir. Elastik deformasyonda malzeme etken altinda kalinca yük kalktiktan sonra eski haline dönüsür. Plastik deformasyonda ise iç yapidaki molekül ve atom baglari kayarak kopar. Ancak malzemede yeni baglar kurulmaya çalisilir ve malzeme akmamak için direnir. Daha sonra artan gerilme ile baglar kurulamayarak malzeme kopar. Ani yüklemelerde kopma çabuk meydana gelir. Çatlak ve korozif bozukluklar kopmayi daha da çabuklastirirlar.
Kirilma süresi uzun olan malzemeler sünek malzemelerdir. Yani termoplastikler, metal ve ahsap bu tür rnalzemeler arasindadirlar. Cam, beton ve seramik ise kirilma süresi kisa olan malzemelerdir. Malzemenin isisal özellikleri de degisik degisik sicakliklarda malzemenin performansinda çok etkilidir. Genlesme katsayilari farkli olan malzemeler yan yana getirilmemelidir. Malzemelerin; isi geçirgenlik direnci, isi geçirme katsayisi, isi iletkenlik katsayilarinin uygun seçilmesi çok önemlidir. Termal etkiler yaninda su ve nemin yapi malzemeleri üzerinde ne denli etkili oldugunu biliyoruz. Yapida islanma, basinçli-basinçsiz su etkisi, kapilarite ve hava nemi ile hidrotermik olaylar malzemeleri etkilemektedir. Malzemeler;
· Günesin radyasyon,
· Yangin,
· Korozyon
· Kimyasal,
· Biyolojik,
etkileri altinda kalarak yapilari ve islevleri etkilenebümektedir. Özellikle günes isinimi, dis ve iç ortam sicakliklari ve yapi yalitim malzemeleri üzerinde etkilidir. Yapi genellikle devamli sicaklik degisimleri ile karsi karsiya oldugundan dis ve iç yüzeylerde önlemler alinmasi gerekmektedir. Sicaklik degisimi genlesme-büzülme sonuçlarini dogurmaktadir. Genlesme iç gerilmelerle iliskili olup;
· Sicakligin degisim hizi,
· Malzemelenin isi iletkenlik degeri,
ile yakindan iliskilidir. Hizli sicaklik degisimleri, yavas ve uzun süreli sicaklik degisimlerinden çok daha etkili sonuçlar yaratmaktadir. Bu nedenle genlesme riski olan malzemelerde uygulama kaynak, perçin gibi sabit sistemlerle degil tam. aksine elastik yapistiricilarla uygulanmalidir. Özellikle teras çatilarda günese yakin üst yüzeylerin alt kisma oranla daha çok genlesmesi farkli gerilmelerin olusmasina neden olmaktadir. Bu gerilmeler özellikle kaplama ve yalitim kaplamalarinda önemli problemler ortaya çikartmaktadir. Suya ve isiya karsi kullanilan yalitim malzemelerinin kaplama ile de uyumlu sonuçlar verecek biçimde detaylanmasi gerekmektedir. Yalitim malzemesinin termal performansi duvarlarda da önemlidir. Burada malzemenin isi iletkenligi performansi çok önemlidir. Kati malzemede isi iletkenligi, malzemenin;
· Gözenekliligine,
· Göz büyüklügü, düzeni ve dagilimina,
· Barindirdigi nem oranina, göre degismektedir.
Bilindigi gibi durgun havanin isi iletkenligi azdir. Gözenegin artmasi birim hacim agirligin da azalmasi anlamini tasir. Bu özellik malzemedeki isi iletkenliginin küçük olmasini saglamaktadir. isi iletkenligi malzemenin organik veya inorganik yapisina bagli olarak da degisim göstermektedir. Malzemedeki isi depolama yetenegi ise malzemenin agirligi ve özgül isi üe dogru orantilidir. Sert malzemeler isiyi çabuk emerek çabuk vererek hizli sogurlar. Bosluklu malzemeler isiyi hemen geri vermedikleri için isiyi tutan malzemelerdir.
Bu tür çesitli özellikler dikkate alinmadan yapilan uygulamalarda yapida;
· Yüzeysel Terleme,
· Kondansasyon,
· Donma,
sorunlariyla karsilasilmasi olasidir. Çünkü hatali malzeme seçiminin neden oldugu yeni ortam kosullari bilesenin isi yalitim yetenegini azaltmaktadir. Tabakalar arasinda meydana gelen yogunlasma, don etkisi ile birlestiginde yapi elemaninda önemli hasarla
ra neden olmaktadir. Bu etkileri bertaraf etmek için ise duvarlarda iç yüzeylerde yalitim özelliklerine göre buhar kesici malzemelere yer verilmektedir. Buhar kesiciler yogunlasma riski olan duvarlarda iç mekandaki buhar etkisini engelleyerek yararli olmaktadirlar.
Bahsedildigi gibi yalitim pek çok parametrenin etkili oldugu zor bir konudur. Bu sorunlarin asilmasi basta proje bazinda saglikli detaylama, dogru malzeme seçimi ve dogru uygulama niteliklerine baglidir.
4. Yalitim malzemeleri
Yapi zeminden ve zemin üzerinden çok degisik etkenlerle karsi karsiyadir. Yapi biyolojisi ve ömrü yönüyle isi, ses, su etkenleri ideal performanslarla çözümlenmelidir. Çesitli malzemeler hem su hem de isi etkilerine karsi kullanilmakta, ses yalitim malzemeleri ise kendine özgü özellikler içermektedir.
Yalitim malzemeleri genel bir degerlendirme ile;
1. Organik, 2. Anorganik, 3. Sentetik,
esasli malzemelerden olusmaktadir. Organik esasli yün, pamuk, jüt, ipek, kil, saman, ahsap yonga lifleri vs.; taneli sekilde olanlar mantar, turb vs.; toz malzeme veya köpük sekillerinde bulunmaktadirlar.
Anorganik olanlar portland çimentosu veya diger anorganik baglayicilar seklinde; sentetik olanlar ise PVC, poliüretan, polistren vb. gibi plastik köpüklerdir.
4.1. Bitüm-katran malzeme
Bilinen en eski yalitim malzemesidir. Elde edilis yönleri ile;
1. Dogal Bitüm, (Asfaltit)
2. Petrol Bitümleri,
3. Kömür Katrani, seklindedir.
Dogal yapida bulunmakla birlikte petrolden ve maden kömürünün kuru destilasyonu ile elde edilmektedir.
· Yumusama Noktasi,
· Durabilite,
· Düktilite,
· Vizkosite-Penetrasyon, özellikleri önemlidir.
Alkali maddeler bitümü korozyona ugratmakta, günes isinlari molekül yapilarini bozarak parçalamakta ve suda çözünür hale getirmektedir. Bu malzemenin;
· Kuruma,
· Plastiklik,
· Kirilganlik,
fazlari uygulanacagi ortam kosullari için önemlidir. Uzama gösteren yapida olanlar sicaklik degisimlerinden etkilenirler. Örnegin asfaltit bitümlerinin yumusama noktasi düsüktür. Bu nedenle çatilarda tercih edilmemelidir. Bitümler mineral agrega karisimi yani asfalt seklinde ve diger pek çok uygulama malzemeleri imkanlari ile kullanilmaktadirlar. Bitümler;
1. Penetrasyon Bitümleri,
2. Okside Bitümler,
3. Polimer Bitümler,
olarak gruplandirilmaktadirlar. Kullanildigi ortam sartlarina karsi en uygun malzeme seçimi yapilarak, uygulama kosullari da dikkate alinarak degisik alternatif çözümler önerilmektedir.
Polimer bitümler, Modifiye Polimer bitümleri olarak Termoplastik polimer cinsine bagli olarak;
· Plastomerik,
· Elastomerik, tiplerinde bulunmaktadir. Plastomerik Bitümler; APP (Atactic Polypropylen) katkili dayanikli, sicak iklimlerde seklini koruyan, plastik deformasyon gösteren malzemelerdir. Sicaklik degisimlerinde kararli davranis gösteren, UV isinlarina dayanim gösterebilme sonucu homojen yapisini koruyarak yrrtilmadan görev yapabilen uzun ömürlü malzemelerdir. Elastomerik bitümler ise SBS (Styrene Butadiene Styrene) katkili, yaslanma direnci yüksek, soguk iklimlerde kararliligini koruyarak yüksek kullanim performansi olan malzemelerdir.
Bitüm, hammadde olarak su yalitim membranlari için çok uygun olmakla birlikte yaslanmaya karsi dayanikli degildir. Elastomerik bitümler, SBS ile modifiye edilerek Ultraviyole etkilerinden malzemeyi koruyarak ona uzun kullanma ömrü saglayan sentetik kauçuklardir. SBS düsük sicakliklarda bile malzemeye sürekli bir elastikiyet saglamaktadir. Kisaca modifiye elastomerik bitüm membranlar;
· Yaslanmaya dayaniklilik,
· Elastikiyet, tüm yönleriyle izotropik esneklik,
· Homojen yapi,
· Dinamik penetrasyon dayanimi,
· Kolay yirtilmama,
· Düsük sicakliklarda esneklik, vb. gibi avantajlara sahiptirler.
4.2. Plastik malzemeler
H, A, 02 ve C; organik bilesiklerinden dogada bulunmayan baglar olusturularak elde edilen yeni maddeler; plastik reçinelerdir. Plastikler;
1. Termoplastikler, (isil Plastikler)
2. Termosetler, (isi Dengeli Plastikler) olarak ikiye ayrilmaktadirlar.
Termoplastikler belirli sicakliktan sonra yumusar, tekrar soguyunca bulundugu son halini alirlar. Tekrar isitildiginda, yeniden yumusarlar. Kesim ve islenmeleri kolay olan malzemelerdir. Termosetler ise bilindigi gibi yüksek sicakliklarda erimezler ancak karbonlasilarlar ve isi karsisinda tekrar sekil degisimi göstermezler. Kesilme ve islenmelerinde döküntü meydana getirirler.
Plastiklerin ana maddeleri; stren, asetilen, polistren, poliasetilen,poliüretan, fenol, formaldehit gibi maddelerdir. Dolgu olarak da sentetik mum, fitalit ester, pigmenter, asbest, cam lifleri, fenol bilesikleri, odun tozu, kagit kirpintisi vs. malzeme kullanilmaktadir. Plastik membranlar Termplastik Hammadde ile üretilirler. Bu hammaddeler;
· Polivinil Klorid (PVC),
· Etilen Kopolimer Bitümen (ECB) · Polietilen (PE)
kimyasallaridir. PVC gereken membranin üretiminde gerekse de tekstil ve film gibi güçlendirici bir tabakanin sivanmasinda kullanilmaktadir. PVC rijit bir polimerik yapiya sahiptir ancak içerisine plastifiyanlarin katkisi ile yüksek esneklikte bir malzeme haline de dönüstürülmektedir.
Polietilenin ise üç ana grubu bulunmaktadir;
· Alçak yogunluklu,
· Lineer alçak yogunluklu,
· Yüksek yogunluklu, çesitliliktedir. Bu membranlar;
· Ekstruzyon, (Eritme, kaliplama)
· sisirme ile film çekme,
· Kalipsiz Ekstruzyon, (Calendering)
· Geotekstillerin laminasyonu ve sivanmasi,
yollari ile elde edilmektedirler. Fiskirtici memeden geçen polimer bir baski makinasi ile geotekstilin üzerine uygulanmaktadir. Daha sonra sivanmis malzeme merdanelerden geçirilerek sogutulmaktadir. Sivama islemi birkaç katli yapilabilmektedir. Sivanin malzeme ile geotekstilin erime noktasi birbirine yakin ise kaplama islemi basarili olmaktadir. Polietilen ve modifiye polietilen membranlarin ana ham maddeleri polivinil kloridin'dir. Bu malzeme çok düsük geçirgenliktedir. Film veya tekstil ürünleri ile yukaridaki örnekte bahsedildigi gibi güçlendirilmektedir. Topraktaki çesitli kimyasallara, UV isinlarina uzun süre dayanikli, gaz-sivi için
geçirimsiz malzemelerdir.
5. isi tutucu malzemeler
Genelde isi yalitimi saglayan malzemelerdir. Su yalitiminin saglanmasindaki girift parametreler gibi, isi transferinin dengelenmesinde de karmasik faktörler söz konusudur. Tüm etmenlere cevap verebilen tek yetenekli malzeme olmadigindan yapi fizigi dikkate alinarak ayri ayri malzeme katmanlari ile bütün saptanmak zorundadir. isi tutucu malzemeler bosluklu yapiya sahiptirler. Yogunluklari düsük olmak zorundadir. islandiklari zaman isi tutucu özelliklerini kaybetmeye baslarlar. Genellikle uygulamada sadece su veya sadece isiya karsi yapilan yalitim azdir. Genelde birarada kullanilirlar. Bu nedenle isi tutucu malzemeler su ve nemden etkilenmeyecek biçimde detaylanmalidirlar. Bunun yaninda malzemeden istenen degisik beklentiler bulunmaktadir.
Kisaca isi tutucu malzemelerde;
1. Yeterli basinç mukavemeti,
2. Yeterli çekme mukavemeti,
3. Buhar diffüzyon direnci,
4. Hafiflik,
5. Yüksek isi tutuculuk,
6. Boyutsal kararlilik,
7. İslenebilirlilik,
8. Kimyasal dayaniklilik,
9. Yanmazlik alev geçirmezlik,
10. Parazitlere dayanim,
11. Su ve neme dayanim,
12. Siva tutma,
13. Çürümezlik,
14. Kokusuzluk,
15. Ucuzluk, malzeme seçimindeki önemli kriterlerdir.
5.1. isi tutucu malzeme türleri :
isi tutucu malzemeler;
· Dogada Varolusu,
· Ana Maddeleri,
· Bünye Yapisina,
göre gruplandirilabilirler. Bir baska sekilde;
· Bitkisel ve Hayvansal Kökenli,
· Mineral,
· Sentetik,
yapilarina göre de siniflandirilmaktadir. Bünyelerine göre de;
· Lifli, (Cam Lifleri vs.)
· Taneli (Perlit vs.)
· Köpük-Hücresel yapili, (Kapali, açik hücreler; cam köpügü vs.)
· Kompozit
olarak adlandirilmaktadir.Dogada varolan isi tutucular saz, kamis, yün, pamuk, mantar, hayvan kili gibi maddelerdir. Amyant, cam yünü, cam lifleri gibi mineral yapili ve polimer ürünleri seklinde yapay olarakta üretimleri bulunmaktadir.
Kompozit bünyeli olanlar;
1. Baglayici madde ile uygulanan aglomereler,
Perlit betonu, Styropor betonu vb gibi.
· Çimento baglayicili,
· Alçi baglayicili,
· Sinterlesmemis kompozitler,
· Bitüm baglayici kompozitler,
· Rijit köpük halinde kompozitler,
· Polimer baglayici kompozitler,
· Asfalt baglayici kompozitler,
2. Lifli katkili olanlar;
Çimentolu ahsap talasi, Bakalitlî cam yünü vs.
3. Lamine Kompozitler, (Tabakali Sistemler)
Asbestli çimento arasi ahsap lifli kompozitler, ortasi styropor ve iki yüzü ahsap talas baski plak vb. gibi,
· Ahsap,
· Plastik,
· Lamine lifli,
· Sandwiç kompozit, sekillerinde degisik malzemelerden üretilmektedir.
Üretim biçimleri; levha silte, yerinde köpük olusturan, harca katilan, dökme, blok halinde, gazlarin hapsedildigi sekildeki malzeme türleri ile zengin bir malzeme yelpazesi sunmaktadirlar.
6. Yalitim malzemelerinin seçiminde temel etkenler
İnsaat sirasinda ve sonrasinda membranlar çesitli yük ve olumsuz etkenlerle karsi karsiyadir. Yalitim malzernesinin su-isi-ses yalitim islevlerini yerine getirebilmesi için bunlara gögüs gererek zarar görmemesi gereklidir. Yalitim tipine göre malzeme seçim kriterleri farklilik göstermekle beraber, yalitim malzemelerindeki genel seçim yaklasimlarini asagidaki basliklarda siralamak mümkündür.
1. Hidrolik Yükler;
· Dalga Etkisi;
Dayanikliligi etkileyen bir unsurdur. Gerektigi halde membran üzerine konacak balast malzemenin kalinligi ile iliskilidir. Dalgalanma hareketleri malzemeyi asagi yukari oynatabilir. Balast malzeme uygulanmasinda da önemli nokta bir alt katmana noktasal yüklerin aktarilmamasidir.
· Akinti;
Sivi ya da kati partiküllü akintilar erozyon ve noktasal-dogrusal tahribata neden olabilirler. Membranin kalinligi, egimi ve koruyucu balast malzemenin seçimi bu yönüyle önemlidir.
· Gaz Basinci;
Gaz basinci membran yüzeyinde lokal yük etkisi yapmaktadir. Uygulamada kendisini pek belli etmeyen bu güç, insaat bitimi ile toprak altindaki membranin katmanlarinda, yeralti su seviyesindeki yükselmelerinde katkisi ile gaz basinci etkisi seklinde problem yaratabilmektedir. Membran gaz üreten ortamlarda görev yapiyorsa yine ayni etki söz konusu olmaktadir.
2. Mekanik Yükler;
Membrani etkileyen;
· Yüzeye dik yükler,
· Çekme kuvvetleri,
· Kesme kuvvetleri,
etkileri yalitim katmaninda önemli olumsuz etkiler yaratmaktadir.
3. Malzemenin Kalinlik Faktörü Kalinligi etkileyen faktörler;
· Gaz-Sivilara karsi yeterli geçirimsizlik,
· Mekanik kuvvetlere dayanim,
· Membranin güvenli sekilde birlestirilmesi,
gibi özelliklerdir. Yalitim için seçilen membran malzeme kesitinde büyüme ya da küçülme olmamalidir. Kalinlik degisimlerinin gerileme-uzama iliskisi üzerinde çok önemli olumsuz etkisi olmaktadir. Kalinlik degisimleri malzeme üzerinde noktasal yükler yaratmaktadir.
4. Sürtünme;
Zeminle olan sürtünme açilari malzeme cins ve kalinligi ile yakindan iliskilidir. Sürtünme etkisi malzeme kalinliginin hiçbir zaman hiçbir noktada degismemesi geregini ortaya çikarmaktadir.
5. Uygulama Ortam Kosullari;
Malzemenin temasta bulunacagi diger malzemeler, yalitim malzemesini olumsuz yönde etkileyebilirler. Oysa iyi bir yalitimda membranin fiziksel-kimyasal ve mekanik performansi ortam kosullarindan etkilenmemelidir.
5.1 Biyolojik Etkenler;
· Mikro organizmalar,
· Bitkiler,
· Kemirgenler,
· Diger hayvanlar, membranda etkili olmaktadir.
5.2. Hava sartlari;
· isi;
Sicaklik artisi ile termoplastikler sekil degistirdiginde yumusar ve fiziksel özellikleri degisir. Kalinlik, hacim agirlik, çekme mukavemeti, geçirimlilik gibi özelliklerinde degisim gözlemlenir. Bu nedenle salumo uygulamalarinda birlestirme kaynaginin membran üzerindeki isil etkileri dikkate alinmalidir. Sicak ve soguk kosullara göre uygun seçimler uygulanmalidir.
· Günes;
Tüm polimerler, UV radyasyonuna ve isisal -oksidasyona karsi hassastirlar. Polimerlerin yaslanmasinda en belirleyici etken radyasyon siddetidir. Bu yönüyle polietilen membranlarda UV stabilitesi karbon siyahi kullanilarak saglanmaktadir. Bunun yaninda daha kalin bir poliüretan membran seçimi veya balast ile malzemenin örtülmesi, sisternin ömrünü uzatmak için yarar saglayicidir.
· Rüzgar;
Rüzgar, membran üzerinde pozitif-negatif basinç yükleri olusturur. Malzemede yorulma ve noktasal unsur varsa delinmelere neden olabilir. Bu nedenle membran üzerinde noktasal yüklerden sakinilmalidir.
5.3. Kimyasal Etkiler;
Topraktaki kimyasal unsurlar membranin fiziksel performansini olumsuz etkilemektedir.
· Uzun süreli olarak beraberlik, etküesim sonucu membrani inceltip delebilmektedir,
· Ortam, membran içindeki plastifiyanlari etkileyerek malzemeyi
kirilganlastirabilmektedir. Her iki durumda da sistem su yalitimi fonksiyonunu yerine getiremez. Bu nedenle bu tür ortamlarda malzemenin kimyasallara dayanikli olmasi gereklidir.
Özellikle malzeme üzerinde kimyasallariii etkisi;
· Kullanilan malzeme hammaddesine,
· Malzeme kalinligina,
· Membranin kimyasal ortama olan yakinligina,
· Kimyasal ortam-Membran reaksiyon süresine,
bagli olarak degismektedir. Buradan da anlasilacagi gibi degisik ortam sarflarina uygun seçimlerin yapilmasi gerekmektedir. Bu nedenle konuya temel yaklasim;
· Tasarlanacak yapi ihtiyacina uygun çözüm ve malzeme,
· Dayaniklilik,
· Ekonomi ,
üçlüsünde birlesmektedir. Yalitim, özellikle isi-su yönüyle zemin alti ve üzeri için önem tasimakta ve çatilarda da önemli etkenlere gögüs germektedir. Teras çatilarda dogru detay ve uygulama yapilmali, genlesme etkisi dikkate alinarak, kaplama malzemesinin bagimsizligi ve dösemenin nefes almasi saglanmalidir. Çati çözümlerinde de;
· Çati Strüktürü,
- Çati egimi,
- Gezilen
-Gezilemeyen tip olmasi,
· Kolon Açikliklari,
· İklim Özelligi,
· Nem Faktörü , etkenlerine bagli olarak;
· Çati Strüktürü-Çati Örtüsü, Malzeme Uyumu,
· Malzemenin Çati Yüküne Etkisi,
· Malzemenin İklim Kosullarina Uyumu,
· Montaj Kolayligi ve Hiz,
· Kompozit Malzemelerde Birbirine Uyum,
· Bakim ve Tamir Kolayligi,
· Yangin Performansi,
gibi kriterler dikkate alinarak detaylandirilmalidir.
7. Yalitim sistemleri
Eskiden beri kullanim alani en bilineni su geçirimsizligin saglanmasinda olmustur. Su yalitimi yönünden çok genis bir yelpazedeki malzeme olanaklari ile çesitli uygulama teknikleri gelistirilmistir.
· Rijit,
· Yari Elastik,
· Elastik,
sistemler bugün için uygulanan yalitim sistemleridir. Bu sistemlerde kullanilan malzemeler, beton ve siva harcina toz ya da sivi olarak katilarak priz sirasinda olusan bosluklari tikayarak harca su geçirimsizlik saglayan rijit sistemler, yüzeye uygulanan veya sürülebilen yari elastik özellikli malzemelerle ve yapi elemanlarinin rijit yüzeylerini araliksiz-kesintisiz elastik bir katmanla kaplayarak, sudan koruyan tam elastik sistem uygulamalari çok genis malzeme alternatifleri sunmaktadir.
Yalitim malzemeleri uygulama teknigine bagli olarak; toz, sivi katki, sürme-sivama, süte, rulo vs. malzemeler halinde uygulanmaktadir. Sivi olanlarin en eskileri sicak bitüm, emülsiyon ve solüsyon bitüm olarak kullanilirken günümüzde çesitli sivi bitümlü kopolimerler, polimer ve kopolimerler sürülerek, ayrica çimento ve benzeri baglayicilarla karistirilarak sivanan uygulamafar da yer almaktadir. Yapida zemin suyuna karsi yalitim bilgi ve uzmanlik isteyen bir konudur. Yeralti ve üstü, sulari etkisi, suyun basinçli-basinçsiz olmasi vb. gibi faktörler yalitimin sistemini ve malzeme seçimini etkilemektedir. Genel olarak su ne taraftan geliyorsa membranin o yöne getirilmesi dogru yaklasimdir. Ancak bunu gerçeklestirme imkani yok ise, yine de degisik çözümler uygulanmaktadir. Distan ve içten bohçalama teknikleri ile bu kapsamda çesitli uygulamalar yapilmaktadir. Temel yalitimlari gibi duvar ve çati yalitimlari da uzmanlik ve bilgi gerektirmektedir. Çesitli malzeme özellikleri ve prensip detay çözümleri degisik firma kataloglarinda da yer almaktadir. Ancak en saglikli çözüm, uygun detaylarin sablon olarak degil de; bilinçli uygulanabilmesinde yatmaktadir. Yurdumuzda isi yalitimi yönüyle dikkate alinmasi gereken yapi elemanlarindan birisi de ne yazik ki gereken önem verilmeyen dis duvarlardir. Bu nedenle önemli enerji kaybi ve isi konforu sorunlari ortaya çikmaktadir.
7.1. Duvarlarila yalitim sorunlari
Özellikle yapida termik konforun saglanmasi,
· Dis Ortam Sicakligi,
· İç Hacim Sicakligi,
· İç Hacim Duvar Yüzey Sicakligi,
· İç Hava Rölatif Rutubet Derecesi,
· Hava Hareketleri, faktörlerine baglidir.
Bu performansin saglanmadigi durumlarda dis duvar yüzey isisi ile olmasi gereken 2 °C'lik fark asilarak duvar yüzeyinde terleme meydana gelebilir.Dis sicakligin düsük oldugu sert iklim bölgelerinde ise En Düsük Sicaklik ve En Yüksek Sicaklik Devreler Arasi büyük kontrastlar yasanmaktadir. Dis duvar performansi yeterli degilse bu grafikler arasinda büyük fark olusur. Bu olumsuzluk iç mekan buhar basinci ile doygun buhar basinci grafiklerinin kesisme bölgelerinde noktasal (dogrusal) veya bölgesel yogunlasmalara neden olmaktadir. Yogunlasma malzemenin don etkisi sinirini asiyorsa; don etkisi ile dis duvarda fiziksel bozulmalar, yalitim malzemelerinin islev disi kalmasi gibi sorunlar ortaya çikmaktadir. Oysa saglikli bir yalitimda yaz ve kis kontrastlari arasindaki fark grafiklerde küçülmekte, bunun sonucunda yogunlasma ve terleme olasiliklari engellenmis olmaktadir.
Duvar iç kisimlarinda meydana gelen yogusma yaninda,
· siddetli rüzgarlarla yagan yagmur etkisi,
· Zemin sularinin kapilaritesi,
· Kullanma suyu-tesisat arizalari,
· Yapim sirasinda malzemede bulunan su,
etkileri, daha da büyük olumsuzluklarin ortaya çikmasina neden olabilmektedir. Ancak sorunlar bilinçli yaklasimlarla çözülmektedir.
Bilindigi gibi duvarlarda yalitim, gereken durumlarda;
· Dista,
· Ortada,
· İç Kisimda,
yer almaktadir. isi yalitiminin iç taraftan yapildigi uygulamalarda isi tutucunun sicak tarafina buhar
kesici getirilmelidir. isi yalitiminin ortada oldugu çözümlerde iç kismindan su buhari etkisi, isi yalitimini tehdit edip duvarin islanmasina neden olabilmektedir. En ideal çözüm ise isi yalitiminin dis tarafa getirilmesidir. isitma rejimi ile duvar isiyi tutar, isitma isleminin sona ermesi ile tekrar isiyi içeri verir. Bu tür duvarlarda yogunlasma olasiligi azdir. Yaz-Kis sicaklik farki duvar gövdesinde nisbeten azdir.
isi tutuculugu yeterli çok tabakali bir duvarda malzemelerin; su buhari difüzyon direnç faktörü içten disa dogru gittikçe küçülmesi halinde buhar yogunlasmasi tehlikesinin de azalmakta oldugu unutulmamalidir. Su nem etkisi, isi yalitiminin özelligini bozarak isi geçirgenlik katsayisinin yükselmesine ve yalitim özelliginin kaybolmasina neden olmaktadir. Özellikle bosluklu malzemelerin isil iletkenlik katsayisi degeri üzerinde nemin büyük olumsuz etkisi oldugu unutulmamalidir.
Bu nedenle duvarlarda da gereken önlemlerin alinmasi temel ve çati yalitimlari kadar yapi biyolojisi ve sagligi yönüyle etkili olmaktadir.
8. Sonuç
Yalitim kullanici konforu, yapi sagligi ile iliskili oldugu kadar enerji ve çevre kirliligi yönleri ile de önemli bir konudur. Ancak dogru detay, uygun malzeme ve saglikli uygulamalarla basariya ulasmak kalicidir. Hatalarin geriye dönüsü çok zor ve çok pahalidir. Özellikle son yillarda yapi fizigi ve malzemelerinin önemi agirlik kazanarak isi dengeli ve enerji tasarruflu yapilarin gerçeklestirilmesi çabalari artmaktadir. Kullanilacagi ortam kosullarina uygun malzeme seçimi ve malzemenin bu kosullara gerekli performans gösterebilecek nitelikli olmasi; etkenler ve malzeme özelliklerinin dogru uygulamalarla sentezlenmesini gerekmektedir.
YAPI KİMYASALLARI ANSİKLOPEDİLERİ
SOLVER KİMYA
